Co alkoholik musi zrobić, aby przestać pić?

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, z którą trudno sobie poradzić. Alkoholik czuje bowiem regularną chęć sięgnięcia po kieliszek i często wiąże się to z nawykami, jakie utrwalał na przestrzeni wielu lat. A z tymi niesamowicie trudno jest zerwać. Na szczęście nie ma sytuacji bez wyjścia i istnieją sposoby, dzięki którym powstrzymanie chęci sięgnięcia po alkohol będzie jak najbardziej możliwe. Sprawdźmy, co powinien zrobić alkoholik, aby przestać pić.

Alkoholizm to przewlekła choroba mózgu, która wpływa na ośrodek nagrody, motywacji i kontroli. Badania wskazują, że uzależnienie od alkoholu nie jest jedynie wynikiem słabej woli, lecz złożoną interakcją czynników genetycznych, neurobiologicznych oraz psychospołecznych. Do rozwoju uzależnienia mogą predysponować również czynniki genetyczne; szacuje się, że dziedziczność nałogu wynosi ok. 50 proc., przy czym nie można mówić o istnieniu „genu alkoholizmu” – raczej stres, traumy z dzieciństwa oraz zaburzenia psychiczne (depresja, lęki) mogą zwiększać potrzebę sięgania po alkohol jako formy autoterapii w kryzysie.

Osoby uzależnione od alkoholu doświadczają stopniowych zmian w układzie nerwowym, szczególnie w strukturach odpowiedzialnych za przetwarzanie przyjemności i podejmowanie decyzji – takich jak kora przedczołowa czy jądro półleżące. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nadmierne spożycie alkoholu odpowiada za ok. 3 mln zgonów rocznie na świecie, co sprawia, że nałóg ten jest jednym z głównych czynników ryzyka zdrowotnego. Alkohol jest też istotnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju ponad 200 chorób i zaburzeń, m.in. marskości wątroby, nowotworów oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. Co więcej, oprócz skutków zdrowotnych alkoholizm ma także poważne konsekwencje społeczne, prowadzi bowiem do zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny, utraty pracy czy konfliktów z prawem.

Uzależnienie – jak wyzwolić się z zaklętego kręgu?

Nałóg alkoholowy rozwija się powoli i podstępnie; powtarzająca się ekspozycja na alkohol prowadzi do wzrostu jego tolerancji, a następnie do uzależnienia fizycznego i psychicznego, co sprawia, że przerwanie nałogu staje się niezwykle trudnym wyzwaniem. Nie bez znaczenia jest przy tym społeczne przyzwolenie na picie oraz powszechna dostępność alkoholu, które odgrywają istotną rolę w kształtowaniu nawyków związanych z nałogowym piciem. Jednak tylko zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw uzależnienia pozwala na opracowanie najskuteczniejszych metod terapii, które będą łączyć w sobie podejście psychoterapeutyczne, farmakologiczne oraz społeczne. Zwłaszcza że tak jak łatwo wpaść w sidła nałogu, tak trudno się z niego uwolnić.

Dokładne statystyki dotyczące liczby osób uzależnionych, które decydują się na podjęcie terapii, są trudne do ustalenia – głównie ze względu na różnice w metodologii badań oraz z uwagi na brak jednolitych rejestrów. Niektóre źródła sugerują jednak, że ok. 10–20 proc. osób znajdujących się w nałogu podejmuje decyzję o rozpoczęciu leczenia i skutecznie kończy terapię. Sama skuteczność terapii zależy od wielu czynników takich jak m.in. stopień zaawansowania uzależnienia, motywacja osoby znajdującej się w nałogu, wsparcie społeczne oraz dostępność i jakość programów terapeutycznych. „Pomimo wielu efektywnych psychologicznych i społecznych metod terapii, jak np.: terapia motywująca, terapia poznawczo-behawioralna czy program oparty na dwunastu krokach, ich skuteczność jest wciąż ograniczona i u większości osób uzależnionych od alkoholu przebieg choroby ma charakter przewlekły z licznym nawrotami” – pisze Marcin Wojnar w publikacji „Neurobiologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu” (w „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu”). Jednakże z uwagi na ogromne ryzyko dla życia i zdrowia wynikające z nadużywania alkoholu terapia bezsprzecznie jest trudem, który warto podjąć.

Według ogólnych szacunków 20–30 proc. osób, które podejmują leczenie, osiąga długotrwałą abstynencję.

W dalszej części artykułu przedstawimy niezbędne kroki, które osoba uzależniona od alkoholu powinna podjąć, aby móc skutecznie rozstać się z nałogiem.

Po pierwsze – uświadomienie problemu

Pierwszym i najważniejszym krokiem w wychodzeniu z alkoholizmu jest uświadomienie sobie problemu i przyznanie przed samym sobą, że jest się osobą uzależnioną. Wiele osób uzależnionych od alkoholu ma trudność z proszeniem kogokolwiek o pomoc oraz z przyjmowaniem wyciągniętej ręki. Wynika to przede wszystkim z uczucia wstydu, upokorzenia, obawy przed reakcją otoczenia. Stają się one blokerami, które odizolowują osobę cierpiącą na chorobę alkoholową. Tymczasem w uświadomieniu sobie problemu mogą pomóc sesje terapeutyczne. Jest jednak jeden warunek, alkoholik musi podchodzić do takich działań poważnie. Ważne jest przekonanie, że w terapii nie ma nic złego i warto korzystać ze wsparcia bliskich osób, przyjaciół, specjalistów, lekarzy, aby wyjść z nałogu.

Mówi się, że alkoholik musi sięgnąć własnego dna, aby wreszcie się otrząsnął i postanowił żyć bez nałogu. Dla każdego alkoholika to „dno” będzie czymś innym, w każdym przypadku chodzi jednak o moment, w którym osoba uzależniona uznaje istnienie problemu i postanawia rozpocząć leczenie. Według wielu specjalistów wiadomość własnego uzależnienia stanowi fundament skutecznej terapii, a tylko z silną motywacją wewnętrzną terapia ma szansę być skuteczna.

Po drugie – skorzystanie ze wsparcia najbliższych oraz ekspertów

Nie ma wątpliwości, że samotna walka z uzależnieniem ma mniejsze szanse powodzenia niż wsparcie osób bliskich. To one stanowią ogromne oparcie w najtrudniejszych momentach i są w stanie pocieszyć, pomóc, a – kiedy to potrzebne – uderzyć pięścią w stół i uzmysłowić osobie chorej, jaka jest jej sytuacja. Bez rodziny czy przyjaciół o wiele trudniej znaleźć w sobie chęć zmiany i zdobyć się na tak ogromny wysiłek, jakim jest zrezygnowanie z alkoholu.

Jeżeli więc jesteś osobą uzależnioną, skieruj się do bliskich – podziel się swoim problemem, a z całą pewnością zostaniesz zrozumiany i otrzymasz wsparcie, którego tak potrzebujesz. A jeżeli masz w rodzinie lub wśród przyjaciół alkoholika – spróbuj wyciągnąć do niego pomocną dłoń. Być może w ten sposób uratujesz mu życie.

W publikacji „Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia” autorstwa Marka Wnuka i Jerzego T. Marcinkowskiego podkreślono znaczenie wsparcia profesjonalistów w procesie leczenia uzależnień. Najpopularniejszy model leczenia alkoholizmu powstał już w 1946 roku w Minnesocie (tzw. Model Minnesota) z połączenia doświadczeń wspólnoty AA oraz wiedzy ekspertów. „Czynnikiem, który wydaje się mieć istotny wpływ na długość abstynencji, jest wsparcie społeczne” – piszą Wnuk i Marcinkowski. Nie można przy tym nie docenić wagi wsparcia pochodzącego od najbliższej rodziny, krewnych oraz środowiska, w którym żyje osoba walcząca z nałogiem.

Po trzecie – asertywność i konsekwencja

Bardzo ważnym aspektem w utrzymaniu trzeźwości jest konsekwencja i wypracowanie mechanizmów samokontroli. Jeśli wkracza się na drogę bez alkoholu, trzeba trzymać się abstynencji już do końca życia i nauczenia się mówienia NIE. W świecie pełnym pokus, gdzie polska kultura picia alkoholu łączy się z namawianiem do picia, jest to bardzo trudne. Dlatego może zdarzyć się, że konieczne będzie zerwanie kontaktów z osobami, z którymi wcześniej spożywało się alkohol i nadal próbują namawiać do wspólnego picia. Jest to ważne na każdym etapie abstynencji, gdyż nawet jeden kieliszek alkoholu może przypomnieć o ciągach alkoholowych i sprowadzić na złą drogę. Silna wola, cierpliwość i samokontrola są niezbędne, aby utrzymać trzeźwość.

Odmowa picia alkoholu w towarzystwie, szczególnie w procesie trzeźwienia, może być niemałym wyzwaniem, istnieją jednak skuteczne strategie, które pomagają zachować abstynencję i unikać presji społecznej. Oto kilka sprawdzonych metod:

• Przygotuj się – zanim znajdziesz się w sytuacji, w której inni spożywają alkohol, warto przygotować się do tego psychicznie i zaplanować, w jaki sposób odmówisz. Możesz wcześniej przemyśleć, jakimi argumentami posłużysz się w odpowiedzi na namowy, aby napić się alkoholu.
• Używaj stanowczej, choć uprzejmej odmowy – pamiętaj: nie musisz nikomu tłumaczyć się ze swoich decyzji. Ważne jest, aby odmawiać pewnym tonem, co zmniejsza ryzyko dalszych nacisków. Masz pełne prawo do życia w trzeźwości i nie musisz podporządkowywać się presji otoczenia. Bądź asertywny, nie agresywny.
• Unikaj miejsc i osób, które wywierają presję – często jedynym rozwiązaniem jest unikanie sytuacji, które mogą wiązać się z koniecznością spożycia alkoholu. Jeśli wiesz, że wśród danych ludzi zawsze pojawia się nacisk, aby się napić, ogranicz te kontakty lub wybierz inne formy spędzania czasu w danym gronie (wyjście na spacer, do kina czy siłowni).

Po czwarte – wszycie Esperalu

Wsparcie psychologiczne to nie wszystko – niekiedy trzeba posunąć się do nieco bardziej radykalnych kroków i znaleźć takie rozwiązanie, które zniechęci do picia alkoholu. Najlepszym sposobem wydaje się tutaj wszycie Esperalu – specjalnego środka, który zawiera disulfiram, czyli specjalną substancję, która w momencie wypicia alkoholu powoduje bardzo nieprzyjemne objawy, w tym mdłości, bóle głowy, duszności, pokrzywkę, uczucie kołatania serca i wiele innych.

Tak nieprzyjemny stan powoduje, że wiele osób obawia się ponownie sięgnąć po alkohol – jest to więc sposób często bardzo skuteczny. Alternatywą dla zaszycia jest Anticol – tabletki, które również posiadają w swoim składzie disulfiram. Decyzja o farmakoterapii powinna być jednak podjęta wspólnie z lekarzem, uwzględniając indywidualne potrzeby pacjenta.

Po piąte – trzeźwe spojrzenie

W każdym momencie warto dostrzec, że „ryzyko” zaprzestania picia jest bardzo ważne i zdecydowanie warto je podjąć. Zwycięstwo i trzeźwość pozwolą odbudować życie i wszystkie jego elementy, które do tej pory zostały zburzone. Gdy alkoholikowi uda się przerwać picie i osiągnąć długotrwały stan trzeźwości, istnieje szansa na to, aby stać się nową osobą. Łączy się to niestety z bardzo trudnym i żmudnym procesem. Abstynent z czasem uświadamia sobie, jakie spustoszenie dokonało wcześniejsze uzależnienie i wiele nieodwracalnych zmian. Jednak wiedząc to, przyznając się do tego problemu i dostrzegając własne słabości, alkoholik może zbudować nowe, szczęśliwe życie.

Liczne badania potwierdzają, że długoterminowa trzeźwość prowadzi do znaczącej poprawy jakości życia zarówno pod względem fizycznym, psychicznym, jak i społecznym. Korzyści zdrowotne wynikające z abstynencji, odbudowa życia społecznego i emocjonalnego, zmiany psychiczne i duchowe – to tylko niektóre korzyści wynikające z zaprzestania ryzykownego picia. Osoby trzeźwiejące stopniowo uczą się nowych mechanizmów radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami, co pozwala im na bardziej świadome i odpowiedzialne podejmowanie decyzji.

Po szóste – terapia

Wspomnieliśmy już o roli profesjonalnego wsparcia. Obecnie w naszym kraju funkcjonuje bardzo wiele ośrodków, które zajmują się leczeniem uzależnienia od alkoholu. Stanowią one grupy wsparcia dla tych osób, które przerósł problem i które wymagają zamknięcia oraz współpracy ze specjalistami. W większości przypadków terapie mają miejsce w bardzo atrakcyjnych częściach Polski i są oparte na różnych programach leczenia alkoholizmu – przyjemna atmosfera, wsparcie i wzajemna pomoc pozwalają wyjść z nałogu. Wystarczy tylko (i aż!) zdobyć się na odwagę i zapisać do wybranego ośrodka.

To bardzo ważne również z tego względu, że alkoholizm często wyzwala inne choroby, których zazwyczaj nie można wyleczyć na własną rękę. Przykładem jest depresja. „Osoby uzależnione od alkoholu znacznie częściej cierpią z powodu depresji niż obserwuje się to w populacji ogólnej. Depresja może być zarówno wynikiem nadmiernego picia alkoholu, jak i jego powodem” – tłumaczy Anna Klimkiewicz („Zaburzenia psychiczne związane z używaniem alkoholu” w „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu”). Co więcej, okazuje się, że u połowy pacjentów po przerwaniu ciągu picia natychmiast pojawiają się objawy depresyjne. Wszystko to powoduje, że profesjonalna terapia powinna być postrzegana jako fundament wychodzenia z choroby alkoholowej.

Po siódme – znalezienie pasji

Nieco mniej radykalnym środkiem, który może pomóc, jest hobby. Człowiek z pasją myśli o płynącej z niej przyjemności i pozwala mu to zmniejszyć intensywność oraz częstotliwość rozmyślania o alkoholu. Sport, książki, gry, muzyka… Możliwości są niemal nieograniczone, dlatego też warto szukać i poświęcić się swojej pasji – z nią u boku o wiele łatwiej odpędzić demony i poradzić sobie z codziennymi problemami. Pasja daje także szansę na rozwój osobisty, co ma szczególne znaczenie w procesie leczenia uzależnienia.

Badacze zwracają również uwagę, że np. twórczość artystyczna – rysowanie, malowanie, pisanie – ma potencjał terapeutyczny, pozwala bowiem na wyrażenie emocji, które w przeciwnym razie mogłyby prowadzić do sięgania po alkohol. Natomiast regularna aktywność fizyczna zmniejsza poziom stresu, co jest istotne, ponieważ alkohol często jest używany jako sposób na radzenie sobie z napięciem emocjonalnym.

Po ósme – zmiana nawyków

No i na koniec coś bardzo istotnego – picie alkoholu wchodzi w nawyk. Piątkowy wieczór bez butelki? Niemożliwe! Leniwa sobota? Przecież nie zaszkodzi mały drink! Otóż takie nawyki, wyrabiane sobie na przestrzeni miesięcy czy lat mogą wejść w krew na tyle, że zerwanie z nimi okaże się ogromnym wyzwaniem. A bez tego prędzej czy później może dojść do pogłębienia się problemu i rozwoju uzależnienia, w przypadku alkoholu mózg „nagradza się” bowiem uczuciem euforii i przyjemności oraz rozluźnieniem. Z czasem jednak zaczyna kojarzyć określone sytuacje właśnie ze spożyciem alkoholu – a to pułapka. Regularne powtarzanie tych czynności utrwala nawyk, a zmiana tego schematu wymaga dużego wysiłku, świadomości oraz chęci pracy nad sobą.

Warto więc zastosować któreś z wymienionych metod (a najlepiej kilka naraz), by dać sobie szansę na nowy start. Pamiętaj – nigdy nie jest za późno i zawsze jest dobry moment na zmianę. Z alkoholem da się zerwać – trzeba tylko tego chcieć!

Źródła

1. „Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia”, Marcin Wnuk, Jerzy T. Marcinkowski, Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, „Hygeia Public Health” 2012, 47(1): 49–55,
2. „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu”, red. Marcin Wojnar, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 2017,
3. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5148751/,
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6289769/,
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11797055/.