Co to jest głód alkoholowy i czym się objawia?

Głód alkoholowy to bardzo silna potrzeba sięgnięcia po alkohol, występująca u osób uzależnionych. Jest ona najczęstszą przyczyną powrotu do nałogu, dlatego bardzo ważnym aspektem leczenia alkoholizmu jest poznanie sposobów na jej zwalczenie. Co należy wiedzieć o tym zjawisku?

Alkohol – rosnące zagrożenie

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) bije na alarm: ok. 2,3 miliarda osób na świecie pije alkohol. Jeśli nie zmienią się obecne standardy, światowe spożycie alkoholu wzrośnie w ciągu następnych 10 lat. W Polsce alkoholików jest ok. 800 tysięcy, natomiast Polaków pijących szkodliwie (którzy, jeśli nie zmienią swojego stylu picia, mogą dołączyć do grupy uzależnionych) jest między 2 a 2,5 miliona. Eksperci są zgodni, że pojęcie głodu alkoholowego jest istotne dla zrozumienia uzależnienia od alkoholu, głód alkoholowy (głód alkoholu) jest bowiem oficjalnie uznawany za jeden z symptomów uzależnienia. Uważa się go również za istotny czynnik związany z przebiegiem leczenia oraz funkcjonowaniem po zakończeniu terapii. Wymienia się go zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, jak i w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5. W tej drugiej klasyfikacji pojęcie „głodu alkoholowego” znajduje się od niedawna, ale jest to bardzo istotna zmiana wskazująca na wagę problemu.

Jak zauważają eksperci, głód alkoholowy to niejednoznaczny stan, tak samo, jak niejednoznaczne są jego przyczyny. Powstały różne modele głodu alkoholowego i, co ważne, nie wykluczają się one wzajemnie, lecz uzupełniają. Te modele zakładają m.in. że głód alkoholowy jest bezpośrednim następstwem braku alkoholu; jest reakcją na dyskomfort wynikający ze wzrostu tolerancji na działanie alkoholu; może się pojawić, gdy dopamina (tzw. hormon szczęścia i nagrody) w organizmie pochodzi z innych źródeł niż alkohol (mózg przypomina sobie wówczas stan upojenia i pojawia się głód); to wreszcie przymus napicia się wynikający z przekonania, że alkohol pomaga, relaksuje, wprawia w dobry nastrój.

Kogo dotyka głód alkoholowy?

Głód alkoholowy występuje najczęściej u trzeźwiejących alkoholików. Kiedy odstawią oni substancję, od której są uzależnieni, organizm zaczyna się jej domagać. Efektem są bardzo nieprzyjemne objawy psychiczne i somatyczne, z którymi wiele osób nie potrafi sobie poradzić. W myślach nałogowca dominuje w takiej sytuacji bardzo silna chęć napicia się oraz szukanie sposobów na szybkie zdobycie alkoholu.

Niestety, głód alkoholowy może występować także u osób, które są od wielu lat abstynentami. Wynika to z trwałych zmian w mózgu osoby uzależnionej, powodujących, że jest ona do końca życia podatna na powrót do nałogu. Z tego względu pod żadnym pozorem nie powinno się ulegać ochocie napicia się, może to bowiem spowodować ponowną utratę kontroli i wpadnięcie w uzależnienie.

To właśnie głód alkoholowy sprawia, że pacjent wraca do picia, nieraz bez uchwytnej, konkretnej przyczyny i pomimo długiego okresu abstynencji. Wiele prac naukowych wskazuje ponadto na genetyczne podłoża zależności alkoholowej i co za tym idzie, również głodu alkoholowego.

Specjaliści Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) wyjaśniają, że sformułowanie „głód alkoholowy” stosowane jest dla określenia stanu charakteryzującego się wzmożoną oraz trudną do odparcia chęcią spożycia alkoholu czy upicia się. Wiąże się to z narastającym napięciem emocjonalnym, niepokojem, rozdrażnieniem, lękiem. Skalę Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) opracował Jacek Kacprzak.

Głód alkoholowy – stopień nasilenia

0 – Utrzymywanie abstynencji bądź sporadyczne używanie alkoholu bez towarzyszącego piciu napięcia.

1 – Pojawia się napięcie w sytuacjach związanych z piciem alkoholu i ochota, aby napić się, choć obecna jest jeszcze umiejętność powstrzymywania.

2 – Pojawia się niepokój i rozdrażnienie w sytuacjach związanych z alkoholem i/lub przedłużającej się abstynencji, oczekiwanie w napięciu na okazję napicia się.

3 – Pojawiają się napięcie i rozdrażnienie oraz towarzyszące mu częste myśli o piciu, aktywne poszukiwanie alkoholu, prowokowanie okazji do picia.

4 – Pojawiają się napięcie i rozdrażnienie oraz towarzyszące mu częste myśli o piciu i/lub sny alkoholowe wraz z doznaniami zmysłowymi (smak, zapach), aktywne poszukiwanie alkoholu, prowokowanie okazji do picia.

Jakie są objawy głodu alkoholowego?

Głód alkoholowy to ciężkie przeżycie dla osoby uzależnionej. Podczas jego trwania pojawiają się u niej natrętne myśli dotyczące potrzeby zdobycia alkoholu i napicia się, obecny jest także niepokój, silne pobudzenie na zmianę z utratą energii i stanami depresyjnymi oraz rozdrażnienie. Alkoholik doświadcza także objawów somatycznych, takich jak przyspieszenie pracy serca, nadmierna potliwość, drżenie rąk, bezsenność czy osłabienie apetytu.

Głód alkoholowy uruchomiony pierwszą porcją alkoholu rozpala „pożar”, który alkoholik próbuje ugasić kolejną porcją wina, piwa, wódki. Dzieje się tak, ponieważ cierpienie spowodowane głodem alkoholowym jest tak silne, że picie alkoholu trwa potem kilka dni z rzędu.

Charakterystyczne dla występowania głodu alkoholowego są takie objawy jak: silna potrzeba wypicia z tendencją do natychmiastowego zrealizowania; ssanie w żołądku; poczucie braku czegoś; sny alkoholowe; tzw. suchy kac (występowanie symptomów typowych dla kaca bez uprzedniego spożycia alkoholu); uczucie stałego napięcia, rozdrażnienie; czucie smaku/zapachu alkoholu, gdy go nie ma; pogorszenie się pamięci oraz koncentracji; trudności w abstynenckim myśleniu; natrętne rozmyślanie o alkoholu; przypominanie sobie przyjemnego stanu, jaki pojawia się po spożyciu alkoholu; apatia i zobojętnienie; występowanie bólu; zwiększona liczba konfliktów; nadpobudliwość; zwątpienie w wartość trzeźwego dnia; zaburzenia snu; skoki napięcia; rozpamiętywanie rozżalenia; powątpiewanie w terapię; skupianie się na innych.

Powyższe objawy zapisuje się w dzienniczku głodu alkoholowego, który pomaga osobie uzależnionej obserwować i kontrolować swoje odczucia oraz emocje. Jest to też jeden ze sposobów polecanych przez terapeutów na utrzymanie abstynencji.

Kiedy pojawia się głód alkoholowy?

Już w 1997 roku ceniony psycholog kliniczny prof. n. dr hab. Jerzy Mellibruda w publikacji „Psycho-bio-społeczna koncepcja uzależnienia od alkoholu” tłumaczył, że „w chwilach nasilania się cierpienia i lęku zaczyna się rozwijać proces panicznego poszukiwania ulgi, który nadaje pragnieniu alkoholu charakter wewnętrznego przymusu i konieczności picia”. Głód alkoholowy – jak wyjaśniał – to „dynamizowana lękiem i cierpieniem ucieczka do alkoholu z nadzieją na uśmierzenie i uspokojenie”. Dla osoby uzależnionej największym zagrożeniem staje się wtedy perspektywa utraty dostępu do alkoholu.

Najczęściej głód alkoholowy nie pojawia się samoistnie – zazwyczaj wyzwala go jakiś czynnik, kojarzący się osobie uzależnionej z piciem. Przykładem takich wyzwalaczy może być przechodzenie obok baru, do którego kiedyś często się chodziło, spotkanie ze znajomymi od kieliszka, zobaczenie pijących osób, a nawet dźwięk otwieranej puszki piwa. Głód może też pojawić się w sytuacjach, w których dana osoba zazwyczaj sięgała po alkohol – czyli np. podczas doświadczania stresu, smutku czy wstydu. W głowie alkoholika pojawiają się wtedy dawne, niezdrowe schematy, nakłaniające go do picia – nawet jeśli zdaje sobie on sprawę, że nie jest to żadne rozwiązanie problemów.

Psycho-bio-społeczny model uzależnienia objaśnia destrukcyjny wpływ alkoholu na życie osoby uzależnionej. Długotrwałe picie niszczy podstawowe aspekty życia, a destrukcja obejmuje organizm, psychikę oraz najbliższe środowisko osoby pijącej. Występowanie głodu alkoholowego, czyli pragnienie alkoholu o dużym nasileniu dające poczucie przymusu wewnętrznego, to według prof. Mellibrudy jeden z etapów destrukcyjnego wpływu nałogu na życie alkoholika.

Jak radzić sobie z głodem alkoholowym?

Na pierwszym poziomie nasilenia głodu, jak zauważają eksperci Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, alkoholik prawdopodobnie nie rejestruje jeszcze pierwszych oznak wzmożonej chęci napicia się alkoholu; bywa ona „zagubiona” wśród chęci spotkania się ze znajomymi, dobrej zabawy, rozładowania lęków i niepokojów. Niekiedy zwiastunem głodu alkoholowego jest myśl: „Napiłbym/napiłabym się”. Jednak raz uruchomiony głód alkoholowy powoduje, że alkoholik przestaje kontrolować swoje zachowanie. Przymus picia staje się coraz silniejszy, a osoba w nałogu nie jest w stanie zaplanować momentu, kiedy rozpocznie i tym bardziej zakończy picie.

Głód alkoholowy niestety bardzo często prowadzi do sięgnięcia po używkę i przerwania terapii. Na szczęście można sobie z nim radzić i każda osoba uzależniona powinna się tego nauczyć, aby w razie jego wystąpienia nie powrócić do picia. Warto wspomnieć, że głód alkoholowy u każdego może przebiegać nieco inaczej – może mieć różną długość i nasilenie, a także powracać w krótszych lub dłuższych odstępach czasu. Jest to zależne od wielu indywidualnych czynników.

Najlepszym sposobem na głód alkoholowy jest zapobieganie mu. Alkoholik powinien unikać miejsc, w których kiedyś pił, a także osób, które mu przy tym towarzyszyły. Najlepiej, jeśli pozbędzie się z domu przedmiotów, które mogą przypominać o nałogu – np. ulubionej szklanki do drinków, kieliszków, korkociągu do wina.

Oczywiście nie wszystkich sytuacji da się unikać – szczególnie jeśli chodzi o picie w przypadku odreagowania lub zagłuszenia emocji. W takim przypadku najlepiej skorzystać z pomocy psychoterapeuty, który nauczy osobę uzależnioną prawidłowego reagowania i radzenia sobie z głodem alkoholowym. Ważne jest też wsparcie bliskich, którzy są świadomi zjawiska głodu alkoholowego. Dobrym sposobem może być również spisanie sobie na kartce powodów, dla których chce się zerwać z nałogiem oraz swoich celów na przyszłość – pomagają one odwrócić uwagę od natrętnych myśli, dotyczących picia.

Jednym z fundamentów leczenia głodu alkoholowego jest terapia psychologiczna – programy leczenia często korzystają z metod zapobiegania nawrotom. Dzięki temu pacjent uczy się rozpoznawać bodźce, które prowadzą do picia – sprawia to, że staje się on lepiej przygotowany do radzenia sobie z nimi, gdy już je spotka. Niebagatelne znaczenie ma psychofarmakoterapia – rezultaty badań nad głodem alkoholowym zachęcają do rozwoju nowych leków. Wśród najbardziej obiecujących leków znajdują się naltrekson, akamprozat i dwie formy disulfiramu. Niezbędny jest przy tym wszystkim udział w mityngach AA.

Droga do wyzdrowienia

Zazwyczaj głód alkoholowy jest najsilniejszy i pojawia się najczęściej na początku drogi alkoholika ku trzeźwości. Z czasem jego objawy i częstość występowania będą maleć, jednak trzeba być przygotowanym na to, że od czasu do czasu można go ponownie doświadczyć, nawet po latach abstynencji. Wypracowane schematy radzenia sobie z tym problemem chronią przed powrotem do nałogu.

Zacznij od poznania samego siebie

Aby skutecznie poradzić sobie z pokusą, warto rozumieć samego siebie i swe słabości. Głód alkoholowy nie pojawia się sam z siebie. To zwykle wynik zjawiska, którego poznanie jest najważniejsze, aby je niwelować. Warto rozpocząć od prowadzenia osobistego dziennika i zapisywania w nim swoich słabości. Zapisujemy to, kiedy dokładnie dochodzi do chęci spożycia, gdzie się wtedy znajdujesz, a także co sprawiło, że doszło do ataku. Po analizie lepiej poznasz problem. Z taką wiedzą łatwiej staną u punktu wyjścia.

Odnajdź zajęcie dla siebie

Wysoką skutecznością cieszy się technika radzenia z głodówką alkoholową, która polega na odwracaniu myśli w zupełnie inną stronę. Kiedy dochodzi do ataku chęci wypicia, należy zająć się konkretną aktywnością, która nie pozwoli Ci skupić się na potrzebie. Najlepiej, jeśli jest to czynność wymagająca wysiłku fizycznego. Sport prowadzi do wysokiego zmęczenia, a w momencie, kiedy Twoja kondycja będzie słabnąć, będzie myślał nad tym, jak złapać oddech i kontynuować trening. Kiedy rozruszasz mięśnie, wpłynie to również pozytywnie na ukrwienie całego ciała oraz na wydzielanie dopaminy. Są to procesy, które minimalizują niepokój, złe samopoczucie, a to z kolei sprawi, że zmniejszy się też szansa na uaktywnienie się nałogu.

Przekonaj się o tym, jak wiele masz do stracenia…

Dobrym krokiem jest wykonanie listy otaczających Cię pozytywów. Mowa tu nie tylko o dobrach materialnych, ale też tych uczuciowych. Jeśli masz kochającą rodzinę, na pewno nie wyobrażasz sobie bez niej życia. Dalsze picie alkoholu może przecież sprawić, że Twoi najbliżsi Cię opuszczą. Masz własne mieszkanie? Kiedy będziesz spożywał nadmierne ilości alkoholu, możesz je utracić. Taki spis pozwoli Ci także zrozumieć to, jak wiele masz do stracenia, a taka wiedza jest dobrym motywatorem do podjęcia walki.

Spędzaj czas w otoczeniu bliskich Ci osób

Przyjaźń i miłość są największymi sprzymierzeńcami. Jak najczęściej organizuj spacery z tymi, których kochasz, uprawiaj sport, wychodź do kina i uprawiaj inne aktywności. Częste przebywanie z rodziną i przyjaciółmi na pewno wprowadzi Cię w lepszy nastrój, a to zmniejszy potrzebę poszukiwania pocieszenia w alkoholu. Bliscy bardzo często jako pierwsi zauważają objawy głodu alkoholowego u osoby uzależnionej, dlatego tym bardziej jest ważne, aby byli przy Tobie i w porę zareagowali.

Pomocne mogą być również:

• Uczenie się nowych zachowań (takich jak odmawianie picia, niekojarzenie alkoholu z dobrą zabawą, zrezygnowanie z alkoholu na rzecz innych zajęć, informowanie ludzi o abstynencji, uzależnieniu, byciu w terapii).
• Zdrowy, racjonalny sposób żywienia.
• Stosowanie technik relaksacyjnych.
• Nauczenie się radzenia sobie ze stresem, a także z myślami o piciu.
• Pisanie dziennika głodu alkoholowego.
• Relaks i wypoczynek.
• Planowanie dnia i trzymanie się ustalonego planu.
• Program „24 GODZINY (polega na skupieniu się na dniu, bieżących 24 godzinach, w czasie których nie bierze się do ust alkoholu – według ekspertów w przypadku alkoholika bardziej realistyczne niż: „Jeszcze jeden kieliszek i więcej nie piję” jest założenie: „Nie wypiję właśnie dzisiaj”. W ramach programu należy skupić się na aktualnych sprawach, zdarzeniach, problemach).
• Program zdrowienia HALT (powstały od angielskich słów HUNGRY – głodny, ANGRY – zły, rozgniewany, LONELY – samotny, TIRED – zmęczony; w myśl programu alkoholik ma nie być głodny, zły, samotny, zmęczony. Program HALT realizowany jest w wielu ośrodkach leczenia uzależnień).

Polecamy skorzystać z wszycia Esperalu.

Źródła

1. „Koncepcje tzw. głodu alkoholowego”, Katarzyna A. Iwanicka, Marcin Olajossy, Psychiatria Polska 2015, 49(2), 295–304,
2. „Głód alkoholu – konceptualizacja, wybrane modele i metody pomiaru”, Jan Chodkiewicz, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0867436114700197,
3. „Psycho-bio-społeczna koncepcja uzależnienia od alkoholu”, Jerzy Mellibruda, „Alkoholizm i Narkomania” 1997, nr 3, 28,
4. „Badania nad głodem alkoholowym: implikacje do leczenia”, tłum. Bogusław Włodawiec, „Alkohol i Nauka” 2003, na podstawie: „Alcohol Alert”, 2001, nr 54, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism,
5. materiały Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Świętokrzyskiego Centrum Psychiatrii w Morawicy.