Spożywanie alkoholu w ciąży – czym grozi?

Stan błogosławiony, jak często nazywa się ciążę, jest okresem wielkiego oczekiwania na pojawienie się największego skarbu dla rodziców. Wymaga więc respektowania wszelkich wytyczonych zasad, które pozwalają na zachowanie zdrowia zarówno matki, jak i również rozwijającego się w jej łonie dziecka. Jednym z największych zagrożeń w okresie ciąży jest alkohol, który może wyrządzić wiele krzywd. Jego spożywanie jest w związku z tym absolutnie zakazane.

Czy kobiety w ciąży spożywają alkohol?

Ciąża to wyjątkowy czas, w którym kobieta powinna szczególnie na siebie uważać i poświęcać sobie więcej uwagi niż zwykle. Tyle teoria. Praktyka pokazuje jednak, że nie każda przyszła matka ma świadomość, co to znaczy „szczególnie na siebie uważać”. Dotyczy to przede wszystkim spożycia alkoholu.

W 2017 roku opublikowano badania, z których płyną niepokojące wnioski: 16 proc. ciężarnych Europejek sięga po alkohol. To oficjalne dane – pytanie, ile kobiet w ciąży pije w ukryciu, nie przyznając się do tego nikomu, pozostaje otwarte. Badania przeprowadzone w Skandynawii, którym przewodziła Ann-Charlotte Mårdby z Uniwersytet w Göteborgu, objęły 11 europejskich krajów. Pytania w kwestionariuszu dotyczyły nie tylko zachowań związanych ze spożywaniem alkoholu, ale także wieku czy wykształcenia respondentek. W badaniu wzięło udział prawie 8 tys. kobiet. Wynika z nich, że po alkohol w ciąży najczęściej sięgają Brytyjki (28,5 proc.), Rosjanki (26,5 proc.) oraz Szwajcarki (20,9 proc.). Najwięcej piją natomiast Włoszki. Polki znalazły się w grupie kobiet pijących najrzadziej (9,7 proc.) – za Norweżkami (4,1 proc.) i Szwedkami (7,2 proc.). Zaskakiwać może fakt, że na alkohol w ciąży, według szwedzkich badań, częściej pozwalają sobie kobiety starsze i lepiej wykształcone.

W Polsce badania w tym zakresie przeprowadziła w 2020 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA). Raport „Wzory konsumpcji alkoholu” wykazał, że do picia alkoholu w okresie ciąży przyznało się 7,1 proc. Polek. To mniej niż w badaniu z 2008 roku, gdy kobiet deklarujących spożywanie alkoholu w czasie ciąży było 12,1 proc., oraz w 2005 roku – 16,5 proc. Wynik z 2020 roku przewyższa jednak badania sondażowe zrealizowane w roku 2017 na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego, w którym do spożywania alkoholu w błogosławionym stanie przyznało się 4,8 proc. Polek.

Ciąża a alkohol, czyli wielkie ryzyko

Problem spożywania alkoholu w ciąży istnieje – i jest poważny. Alkohol jest powszechnie uznawany za niezdrowy, degradując organizm i zakłócając wiele procesów, jakie w nim zachodzą. Tym bardziej groźny jest dla matki i jej nienarodzonego jeszcze dziecka. Wynika to z tego, że bez problemu przenika przez łożysko, docierając bezpośrednio do płodu i zaburzając jego rozwój w każdym z trzech trymestrów ciąży. Warto przyjrzeć się bliżej jego szkodliwym właściwościom na każdym etapie ciąży.

• I trymestr. W początkowym okresie ciąży odpowiednia dieta, a także wyeliminowanie używek jest szczególnie istotne. Spożywanie alkoholu w tym czasie może skutecznie zaburzać powstawanie komórek, co prowadzi do wielu potencjalnych problemów. Największym z nich może być poronienie, ale nawet wtedy, gdy płód przeżyje, może dojść do różnych powikłań – przede wszystkim powstania wad rozwojowych, takich jak problemy z sercem, uszkodzenia wątroby czy dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego dziecka.
• II trymestr. W tym okresie, poprzez spożycie alkoholu, wciąż istnieje zagrożenie poronienia. Również na tym etapie może dochodzić do dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego, a także niepożądanych zmian dysmorficznych. Chodzi o różnego rodzaju nieprawidłowości w budowie anatomicznej ciała, co uwidacznia się w zmianach w wyglądzie zewnętrznym i/lub w wadach narządów wewnętrznych.
• III trymestr. W ostatnim etapie ciąży może dojść do przedwczesnego porodu, a także zaburzeń związanych np. z rozwojem mózgu, wzroku czy słuchu. Co więcej, ze względu na spożywanie alkoholu uszkodzony może zostać hipokamp u dziecka, który odpowiada za przekazywanie informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej.

Jak widać, zagrożeń związanych z piciem alkoholu w ciąży jest bardzo wiele. Najbardziej tragicznym może być utrata dziecka, jednak w wyniku spożywania napojów wyskokowych może dojść również do nieprawidłowego rozwoju płodu, co będzie miało ogromne przełożenie na przyszłe życie dziecka, jak i jego rodziców. Dlatego też odstawienie alkoholu jest absolutną podstawą – nawet okazjonalne spożywanie niewielkich jego ilości może mieć zgubny wpływ na rozwijającą się ciążę!

Płodowy Zespół Alkoholowy – FAS

Płodowy Zespół Alkoholowy, znany również pod nazwą FAS, jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń rozwojowych u dziecka, którego matka podczas ciąży spożywała alkohol. FAS stanowi najcięższą formę uszkodzeń wywołanych ekspozycją na alkohol w okresie prenatalnym, których zbiorcza nazwa to FASD (Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych).

FAS jest zespołem wielu zaburzeń rozwojowych zarówno fizycznych, jak i psychicznych, które powstają na skutek narażenia dziecka na toksyczne działanie alkoholu w życiu płodowym. Pierwsze i najbardziej widoczne zmiany dotyczą wyglądu chorego dziecka. Charakterystyczne są mała głowa, zmiany w wyglądzie twarz oraz niski wzrost.

Niestety FAS wpływa również na zaburzenia neurologiczne, w tym upośledzenie umysłowe, obniżony iloraz inteligencji oraz zaburzenia zachowania. Wszystkie objawy mogą mieć różne nasilenie. Jedne dzieci posiadają wyłącznie obniżoną inteligencję, w tym dojrzałość emocjonalną, inne ciężkie upośledzenie umysłowe. Płodowy zespół alkoholowy diagnozuje się na podstawie objawów oraz informacji o możliwości spożywania alkoholu przez matkę podczas ciąży.

Objawy FAS

Nie ma jednoznacznych informacji o tym, jak duża ilość alkoholu powoduje występowanie płodowego zespołu alkoholowego. U jednych dzieci może on występować nawet po jednokrotnym spożyciu alkoholu, u innych w momencie, gdy matka nadużywa alkoholu. Do najczęściej występujących objawów fizycznych zalicza się:

• dysmorfię twarzy, tzn. spłaszczona twarz, szeroka nasada nosa, krótki nos, małe oczy, spłaszczona rynienka podnosowa, nisko osadzone uszy, mała żuchwa, opadające powieki, małe uszy;
• niski wzrost i mała głowa;
• wady układu mięśniowego i kostnego;
• wady w budowie narządów wewnętrznych;
• upośledzenie słuchu i wzroku;
• zaburzenia neurologiczne i psychiczne.

Do powszechnych objawów poza fizycznych zalicza się natomiast:

• niski iloraz inteligencji;
• opóźnienie umysłowe;
• opóźniony rozwój mowy i ograniczony zasób słownictwa;
• problemy z koncentracją i pamięcią;
• trudności w nauce;
• nadpobudliwość psycho-ruchowa;
• zachowania agresywne i autoagresywne;
• brak myślenia abstrakcyjnego;
• upośledzona dojrzałość emocjonalna;
• niedostosowanie społeczne i problemy w kontaktach międzyludzkich;
• słabe zdolności adaptacyjne;
• skłonność do nałogów i zaburzeń psychicznych;
• problemy z myśleniem przyczynowo-skutkowym.

Dzieci z FAS nie potrafią nazywać emocji i mają problem z rozumieniem metafor. Miewają duże trudności w kontaktach społecznych m.in. dlatego, że nie potrafią przewidzieć konsekwencji własnych działań, nie rozumieją także sygnałów wysyłanych im przez otoczenie w odpowiedzi na ich zachowanie. Objawy syndromu FAS pozostają na całe życie. Pamiętaj, że każde spożyte 50 mg alkoholu oznacza śmierć 20 milionów komórek nerwowych.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że FAS to problem ściśle związany z piciem alkoholu w ciąży, który występuje nie tylko w rodzinach patologicznych, ale może dotyczyć każdej kobiety, która w tym szczególnym czasie sięga po napoje wyskokowe. Szacuje się, że nawet troje dzieci na każde 1000 urodzeń może być dotkniętych FAS i jest to więcej (!) niż liczba dzieci przychodzących na świat z zespołem Downa (1 na 700 urodzeń). Im większa dawka alkoholu spożytego w ciąży i im dłuższy czas picia, tym głębsze uszkodzenia płodu.

Alkohol w ciąży – pokusa, której trzeba się oprzeć

Choć świadomość przyszłych rodziców w zakresie spożywania alkoholu w ciąży rośnie i zdecydowana większość z nas zdaje sobie sprawę z tego, że w oczekiwaniu na dziecko trzeba całkowicie go odstawić, są sytuacje, w których mimo wszystko się on pojawia. Mowa tutaj przede wszystkim o uroczystościach rodzinnych i tzw. toastach, w których kobieta w ciąży bywa mocno zachęcana do wypicia. Wiele osób tłumaczy to tym, że przecież lampka czerwonego wina czy kufelek piwa nie może zaszkodzić dziecku – niestety, jest to myślenie błędne, na którym ucierpiało już wiele kobiet oraz ich dzieci. Po alkohol kobiety w wieku rozrodczym sięgają znacznie częściej niż po inne używki. Badania IPSOS z 2005 roku dowiodły, że aż 37 proc. Polaków spotkało się z opinią, że kobiety w ciąży powinny regularnie spożywać niewielkie ilości czerwonego wina, natomiast 35 proc. badanych było świadkiem spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży.

Niektórzy żyją w mylnym przekonaniu, że istnieją „bezpieczniejsze” alkohole i np. na czas ciąży wódkę lub różnego rodzaju drinki zastępują winem albo piwem o obniżonej zawartości alkoholu. To błąd, ponieważ bezpieczna ilość alkoholu dla dziecka, które się urodzi, nie istnieje, a jedynym sposobem zapobiegania FAS jest niespożywanie w ciąży napojów wyskokowych. Problem sięgania po alkohol przez ciężarne kobiety jest jednak złożony i wielowymiarowy. Niektóre kobiety na nową rolę, jaką jest macierzyństwo, nie są przygotowane, nie otrzymują też wsparcia. Zachodzą w ciążę zbyt wcześnie albo w momencie, który uważają za niewłaściwy (np. gdy w związku jest kryzys lub gdy rozwija się ich kariera). A alkohol jest jednym z najpopularniejszych sposobów radzenia sobie z trudnościami.

Istnieją jeszcze dwa problemy. Pierwszym z nich jest brak świadomości o zagrożeniach związanych z piciem alkoholu w ciąży – nieświadoma przyszła matka może więc nie zdawać sobie sprawy z tego, jak wielkie stanowi zagrożenie dla jej dziecka spożywanie alkoholu. Powoduje to, że nieintencjonalnie wystawia płód na toksyczne działanie alkoholu.

Drugim problemem jest nieplanowana ciąża. Wiele kobiet, zwłaszcza tych młodych, nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest w ciąży. Prowadzi więc normalne życie, którego częścią są choćby zakrapiane imprezy – w takiej sytuacji nieświadomie można doprowadzić do tego, że dojdzie do uszkodzenia płodu albo poronienia. I często jest zbyt późno, aby cofnąć czas. Zdarza się, że kobiety piją w sposób szkodliwy, zanim dowiedzą się o ciąży, podczas gdy do niektórych uszkodzeń płodu może dojść już wcześniej.

Ocena spożycia alkoholu przez kobiety ciężarne

Aby wykryć u kobiety ciężarnej skłonność do spożycia alkoholu oraz rozpoznać picie ryzykowne, stosuje się kwestionariusz T-ACE zawierający 4 krótkie pytania. Test ten pomaga przede wszystkim ekspertom, ale może też wykonać go sama ciężarna.

T (Tolerance) – Ile drinków (porcji alkoholu) musi pani wypić, aby poczuć się na rauszu?

A (Annoyed) – Czy ludzie krytykujący fakt spożywania przez panią alkoholu irytują panią?

C (Cut) – Czy kiedykolwiek miała pani poczucie, że powinna pani przestać pić alkohol?

E (Eye opener) – Czy kiedykolwiek zdarzyło się, że wypicie drinka było pierwszą rzecz, jaką zrobiła pani rano, aby uspokoić nerwy albo stanąć na nogi?

Postępowanie: pozytywna odpowiedz na pytania A, C, E – po 1 punkcie. Jeśli w pytaniu T badana podała 3 lub więcej drinków, należy doliczyć 2 punkty. Jeżeli uzyskany wynik to 2 albo więcej punktów, oznacza to, że kobieta prawdopodobnie pije alkohol w sposób ryzykowny.

Jesteś w ciąży – nie pij alkoholu!

Znajomi i bliscy namawiający ciężarną do alkoholu zgodnie z błędnym przekonaniem, że „lampka wina nie zaszkodzi” to duży problem społeczny stanowiący jedynie czubek góry lodowej. „Często zdarza się, że położnicy-ginekolodzy nie informują pacjentek spodziewających się dziecka o niebezpieczeństwie płynącym ze spożywania alkoholu podczas ciąży, a nawet zachęcają do przysłowiowej lampki wina jakoby działającej pozytywnie, redukując stres, napięcie, a nawet znosząc czynność skurczową macicy, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia zagrożenia przedwczesnym porodem” – pisze Marek Banach w książce „Alkoholowy zespół płodu. Teoria. Diagnoza. Praktyka”. Nic bardziej mylnego. Alkoholu w ciąży po prostu nie wolno spożywać.

Autorzy publikacji „Alkohol i ciąża. Wstępne badanie opinii kobiet na temat spożywania alkoholu w okresie ciąży” przebadali 1000 kobiet w pierwszych dobach po porodzie (w przedziale wiekowym 20–35 lat, na przełomie 2008 i 2009 roku). Z ich badań wynika, że najpopularniejszym źródłem informacji o szkodliwości picia alkoholu przez kobiety w ciąży jest telewizja. Wiedzę tę Polki czerpią też internetu. Autorzy publikacji uważają to za szczególnie niepokojące, podkreślając, że najbardziej wiarygodnym źródłem informacji powinien być personel medyczny. Zwracają ponadto uwagę, że poziom wiedzy Polek na temat spożywania alkoholu w ciąży nadal jest niewystarczający.

Za zachowanie abstynencji w okresie ciąży, wbrew pozorom, odpowiada nie tylko przyszła matka; odpowiedzialne za to są również osoby z jej otoczenia, które nie powinny zachęcać ciężarnej do picia ani spożywać alkoholu w jej towarzystwie. Pod tym względem nie tylko poziom wiedzy Polek, ale ogólnie Polaków dotyczący spożycia alkoholu w ciąży pozostaje niewystarczający. Zasadne jest również pytanie, czy spodziewająca się dziecka kobieta może sięgać po piwo bezalkoholowe. Tak, pod warunkiem, że faktycznie jest to piwo 0%, a nie 0,5%. Dla pewności warto zapoznać się ze składem produktu umieszczonym na etykiecie. Warto wiedzieć, że np. wina bezalkoholowe to trunki zawierające do 0,5 proc. alkoholu, dlatego zawsze sprawdzaj skład.

Jako przyszła mama pamiętaj, że odmawiając spożycia alkoholu, nie wykazujesz się słabością. Wręcz przeciwnie – to wyraz siły charakteru i odpowiedzialności. W ten sposób nie tylko dbasz o zdrowie swoje i swojego dziecka, ale dajesz też przykład osobom wokół ciebie, że na spożywanie alkoholu w okresie ciąży nie może być przyzwolenia. To bardzo ważny komunikat szczególnie dla osób, którym brakuje wiedzy albo pewności siebie, żeby odmówić.

Podsumowując: ciąża to nie jest czas na picie alkoholu. I pamiętaj o tym niezależnie od sytuacji czy próśb znajomych. Twoje dziecko to skarb, o który musisz zatroszczyć się tak, jak o nic innego w swoim życiu! Dlatego nie spożywaj alkoholu, będąc w ciąży.

Problem alkoholowy cię przerasta? Potrzebujesz pomocy? Sprawdź Esperal.

Źródła

1. „Alkoholowy zespół płodu. Teoria. Diagnoza. Praktyka”, pod red. Marka Banacha, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, wyd. WAM, Kraków 2011,
2. „Alkohol i ciąża. Wstępne badanie opinii kobiet na temat spożywania alkoholu w okresie ciąży”, Regina Żuralska, Magdalena Kuzepska, Marzanna Mziray, Danuta Postrożny, Aneta Muczyn, Beata Studzińska, Janina Książek, Via Medica, Problemy Pielęgniarstwa 2011; 19 (4): 533–537,
3. „Antyzdrowotne zachowania kobiet ciężarnych. Tytoń, alkohol, kofeina”, Regina Wierzejska, Mirosław Jarosz, Włodzimierz Sawicki, Jerzy Stelmachów, Magdalena Siuba, „Żywienie Człowieka i Metabolizm”, 2011, XXXVIII, nr 2,
4. materiały Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Polskiej Agencji Prasowej oraz Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej.