Uzupełnianie elektrolitów po spożyciu alkoholu

Stężenie elektrolitów w ludzkim organizmie jest zmienne i zależy od wielu czynników. Wpływ na ich ilość mają czynniki zewnętrzne jak np. temperatura oraz wewnętrzne predyspozycje ludzkiego ciała, dlatego należy je regularnie uzupełniać. Zaburzenia i zmiany elektrolitowe są bezpośrednio związane z gospodarką wodną organizmu, a jak wiadomo, alkohol tę gospodarkę zaburza. Jednocześnie prawidłowe stężenie elektrolitów sprawia, że organizm funkcjonuje bez zarzutu. Jak więc poradzić sobie z niedoborem mikroelementów po spożyciu alkoholu?

Czym są elektrolity

Elektrolity to nic innego niż rozpuszczalne w wodzie jony, przede wszystkim sodu i potasu, a także wapnia i magnezu. Ich głównym zadaniem jest regulowanie czynności życiowych i pracy całego organizmu.

Sód jest głównym kationem w płynie pozakomórkowym odgrywającym kluczową rolę w regulacji objętości płynów oraz ciśnienia krwi. Uczestniczy w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej. Jest niezbędny do depolaryzacji błon komórkowych, co umożliwia przewodzenie impulsów nerwowych.

Potas jest kluczowy dla funkcji mięśni, w tym mięśnia sercowego, wpływając na potencjał spoczynkowy błon komórkowych. Reguluje repolaryzację komórek nerwowych, co jest niezbędne dla przewodzenia impulsów nerwowych, pomaga również w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej.

Wapń odpowiada za krzepnięcie krwi. Jest to pierwiastek kluczowy dla skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego. Działa jako wtórny przekaźnik w wielu procesach komórkowych. (Uwaga: przewlekłe i nadmierne używanie alkoholu upośledza procesy krzepnięcia krwi).

Magnez jest niezbędny do prawidłowej funkcji mięśni oraz nerwów. Odgrywa istotną rolę w produkcji energii, uczestnicząc w procesach metabolicznych.Gdy posiadamy odpowiedni poziom elektrolitów, to nasz organizm jest dotleniony, utrzymuje się właściwe przekazywanie impulsów nerwowych, a także odpowiednio funkcjonują nasze mięśnie. Organizm reguluje poziom elektrolitów za pomocą różnych mechanizmów, w tym poprzez nerki, które filtrują krew i usuwają nadmiar elektrolitów z moczem, oraz poprzez hormony takie jak aldosteron i hormon antydiuretyczny, które kontrolują reabsorpcję sodu oraz wody.

Równowaga kwasowo-zasadowa jest tak ważna, ponieważ zapewnia

1. Optymalne funkcjonowanie enzymów

Enzymy, które katalizują reakcje biochemiczne, działają najefektywniej w wąskim zakresie pH. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej mogą hamować ich aktywność, co prowadzi do zakłócenia metabolizmu komórkowego.

2. Utrzymanie struktury białek

Równowaga kwasowo-zasadowa wpływa na strukturę białek. Zmiany pH mogą powodować denaturację białek, co uniemożliwia im pełnienie funkcji biologicznych.

3. Funkcja mięśni i nerwów

Równowaga pH jest niezbędna dla prawidłowego przewodnictwa nerwowego i skurczu mięśni. Zachwianie tej równowagi może prowadzić do zaburzeń w działaniu mięśni oraz całego układu nerwowego (takich jak skurcze mięśni czy arytmia serca).

4. Transport tlenu

Optymalne pH krwi jest kluczowe dla zdolności hemoglobiny do wiązania i transportowania tlenu. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej mogą zmniejszać zdolność hemoglobiny do wiązania tlenu, co prowadzi do niedotlenienia tkanek.

5. Homeostaza elektrolitowa

Równowaga kwasowo-zasadowa wpływa na rozmieszczenie elektrolitów w komórkach i płynach ustrojowych. Zmiany pH mogą prowadzić do zaburzeń w poziomach elektrolitów, co ma dalsze konsekwencje dla funkcji komórkowych.

6. Detoksykacja i wydalanie

Nerki i wątroba odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej poprzez wydalanie nadmiaru kwasów i zasad. Zaburzenia tej równowagi mogą przeciążać wymienione narządy, prowadząc do ich dysfunkcji.

Elektrolity są codziennie wydalane z naszego organizmu w trakcie pocenia się, wydalania moczu, a nawet podczas oddychania. Niedobory elektrolitów mogą być spowodowane również przez różne czynniki, takie jak wymioty i biegunka (w przebiegu infekcji/choroby), spożywanie zbyt małej ilości płynów, wskutek chorób nerek, niewydolności serca, marskości wątroby oraz w efekcie stosowania niektórych leków moczopędnych, środków przeczyszczających czy kortykosteroidów. To jednak kac i jego powikłania takie jak biegunka czy wymioty doprowadzają do szybkiego wypłukiwania jonów, a ich niedobór jest niezwykle uciążliwy. Objawy kaca są największe, gdy stężenie alkoholu we krwi powraca do poziomu bliskiego zeru.

Spożycie alkoholu a elektrolity

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że alkohol działa jak diuretyk, co oznacza, że nasila produkcję moczu. Alkohol hamuje bowiem uwalnianie wazopresyny, hormonu wytwarzanego przez mózg, który wysyła sygnały do nerek, powodując zatrzymanie przez nie płynu. W efekcie może dojść do odwodnienia, a także do zaburzeń w stężeniu elektrolitów takich jak sód, magnez, potas i wapń.

Sód

Spożycie alkoholu może wywołać hiponatremię (obniżony poziomu sodu we krwi), co spowodowane jest nadmiernym wydalaniem wody przez nerki pod wpływem alkoholu. Hiponatremia może prowadzić do objawów takich jak bóle głowy, nudności, wymioty, a w skrajnych przypadkach do zaburzeń świadomości.

Potas

Hipokaliemia to obniżenie poziomu potasu we krwi, co również bywa skutkiem spożycia alkoholu; może to wynikać z kilku mechanizmów, w tym ze zwiększonej utraty potasu przez nerki oraz zmniejszonego przyjmowania potasu z pożywieniem u osób nadużywających alkoholu. Hipokaliemia manifestuje się osłabienie mięśni, skurczami, zmęczeniem oraz zaburzeniem rytmu serca.

Magnez

Nadmierne spożycie alkoholu może też prowadzić do hipomagnezemii (obniżonego poziomu magnezu we krwi). Dzieje się tak, ponieważ alkohol wpływa na zmniejszenie się wchłaniania magnezu w jelitach oraz zwiększa jego wydalanie przez nerki. Niedobór magnezu może prowadzić do drgawek, zaburzeń rytmu serca i zaburzeń neurologicznych, nudności, wymiotów, utraty apetytu.

Wapń

Alkohol może również wpływać na poziomy wapnia, zarówno poprzez bezpośrednie działanie na metabolizm tego pierwiastka, jak i pośrednio poprzez wpływ na poziom magnezu. Hipokalcemia (obniżenie poziomu się wapnia) może być wynikiem hipomagnezemii, ponieważ magnez jest kofaktorem dla parathormonu, który reguluje poziom wapnia we krwi. Kofaktory to związki chemiczne potrzebne enzymom do katalizowania konkretnych reakcji chemicznych.

Szczególną sytuacją jest kac. Stan ten dotykający każdej osoby, która spożyła alkohol w dużych ilościach, wiąże się z bardzo nieprzyjemnymi objawami, pojawiającymi się zwykle następnego dnia po wypiciu trunku. Do najczęściej występujących symptomów zaliczamy bóle głowy, nudności, osłabienie organizmu, brak apetytu, a nawet rozchwianie emocjonalne i stany lękowe. Jest to wynik wytworzenia się aldehydu octowego CH3CHO – powstaje on poprzez pracę wątroby i procesy przemiany alkoholu. Co więcej, wpływ na złe samopoczucie ma również fakt, że organizm podczas spożywania alkoholu traci wodę, z którą uciekają również cenne elektrolity. Są to niezbędne do prawidłowego działania organizmu jony soli – sodu, potasu, wapnia i magnezu, który dostarczane są wraz ze spożyciem różnego rodzaju płynów i pożywienia. Przyciągają one cząsteczki wody i rozprowadzają ją po całym organizmie, a do tego sprzyjają pracy mózgu, układu nerwowego i mięśni. To nie wszystko. Alkohol zwiększa stan zapalny w organizmie, co również przyczynia się do złego samopoczucia.

Objawy niedoboru elektrolitów

Niejednej osobie zdarzyło się, że po suto zakrapianej nocy, budzą się w stanie, który odbiega od normy. Pierwsze co przychodzi nam na myśl to pragnienie i konieczność spożywania dużej ilości płynów. Jest to jeden z najpowszechniej występujących objawów niedoboru elektrolitów, a pragnienie to wołanie organizmu o pomoc. Jednak objawów zaburzenia gospodarki elektrolitowej może być znacznie więcej, a do najczęściej występujących zalicza się:

• ból głowy;
• zawroty głowy;
• mdłości;
• brak apetytu;
• uczucie osłabienia;
• obrzęki kończyn;
• obrzęk twarzy;
• drżenie rąk;
• arytmia i bóle serca;
• uczucie niepokoju i rozchwianie emocjonalne.

W przypadku nadużywania alkoholu niedobór elektrolitów staje się schorzeniem chronicznym. Braki elektrolitów w długiej perspektywie czasu mogą przyczynić się do zaburzeń w pracy całego układu nerwowego oraz doprowadzić do znacznych problemów z ciśnieniem krwi. Nieleczony niedobór elektrolitów może doprowadzić do śmierci za sprawą zapaści, zawału lub udaru. Alkohol, sprzyjając rozwojowi miażdżycy tętnic, zwiększa ryzyko takiego niedokrwienia. Anna Klimkiewicz w rozdziale „Zaburzenia somatyczne związane z używaniem alkoholu” (będącym częścią publikacji „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu”) tłumaczy, że jeśli dojdzie do znacznej utraty płynów, krew „zagęszcza się” i może wówczas dojść do spadku przepływu krwi w naczyniach krwionośnych. „W przypadku obecności miażdżycy możliwości kompensacji tego stanu przez naturalne mechanizmy fizjologiczne są bardzo ograniczone. Krew płynąca pod niskim ciśnieniem – zagęszczona z powodu odwodnienia – nie dociera do tkanek (w tym przypadku do mózgu) w wystarczającej ilości, a ponadto może dojść do jej wykrzepiania wewnątrz naczynia i powstania blokady w postaci skrzepliny zamykającej całkowicie krążenie krwi na pewnym obszarze. Dochodzi wówczas do niedokrwienia i udaru mózgu” – wyjaśnia ekspertka.

Niedobór elektrolitów niesie negatywne konsekwencje i powoduje, że samopoczucie po wypiciu nadmiernych ilości alkoholu jest bardzo złe. Dlatego też warto dowiedzieć się, w jaki sposób możesz uzupełnić ich ilość w swoim organizmie, jest to bowiem kluczowe dla przywrócenia równowagi wodno-elektrolitowej w organizmie.

Jak uzupełnić elektrolity po spożyciu alkoholu?

Sposoby na uzupełnienie elektrolitów nie są skomplikowane i wbrew pozorom, nie musisz korzystać z popularnych dzisiaj kroplówek, choć oczywiście stanowią one jedną z najszybszych i najbardziej skutecznych metod. Ty jednak, w trakcie trudnego i bolesnego poranka, powinieneś przede wszystkim zaopatrzyć się w duże ilości wody niegazowanej – najlepiej tej wysoko mineralizowanej. Podstawą regeneracji organizmu jest bowiem jego odpowiednie nawodnienie. Doskonały efekt uzyskasz również poprzez spożywanie soku pomidorowego – zwłaszcza wykonanego własnoręcznie w domu.

Kluczem do pokonania kaca jest również dostarczenie organizmowi niezbędnych minerałów, które pozwolą na przywrócenie wszystkich jego funkcji. Mowa tutaj przede wszystkim o potasie, magnezie i wapniu, które znajdują się w kefirach, maślankach, serze białym, warzywach i owocach, awokado, ciemnym pieczywie czy płatkach owsianych. Doskonałym sposobem na uzupełnienie wypłukanych przez alkohol minerałów są również wysokiej jakości napoje izotoniczne (bogate w elektrolity) oraz kompleksy witamin i magnez w tabletkach.

W przypadkach poważniejszych niedoborów można rozważyć suplementację elektrolitami takimi jak potas, magnez i wapń, natomiast w przypadkach najcięższych, gdy dochodzi do poważnych zaburzeń elektrolitowych, a zwłaszcza do hiponatremii i/lub hipokaliemii, konieczne może być leczenie w szpitalu z zastosowaniem dożylnego podania elektrolitów.

Inne sposoby na kaca

Warto pamiętać, by po spożyciu nadmiernej ilości alkoholu, oprócz uzupełniania elektrolitów, stosować również inne metody. Chcąc skutecznie zwalczyć kaca, powinieneś przede wszystkim:

• dotlenić organizm – wyjście nawet na krótki spacer jest o wiele lepsze niż spędzenie całego dnia w łóżku, ponieważ pozwoli dostarczyć Twoim komórkom tlen, a co za tym idzie, pomóc w bólu głowy i poprawie samopoczucia;
• wziąć chłodny, orzeźwiający prysznic, który również poprawi Twoje samopoczucie i będzie doskonałym sposobem na uczucie zmęczenia oraz zbolałe mięśnie;
• spożywać lekkostrawne dania – warto np. ugotować jajko na miękko albo zjeść mało tłusty rosół, który stanowi receptę na kaca naszych mam i babć;
• niektóre badania sugerują, że suplementacja witaminami z grupy B oraz cynkiem może pomóc w zmniejszeniu nasilenia objawów kaca, natomiast witamina C oraz generalnie kompleksy witaminowe mogą wspierać procesy detoksykacyjne organizmu;
• sen oraz odpoczynek są kluczowe dla regeneracji organizmu po spożyciu alkoholu. Pozwól ciału odpocząć i odzyskać siły.

Pamiętaj! Choć w niektórych kręgach bardzo popularne jest stwierdzenie „lecz się tym, czym się strułeś”, nie powinieneś zwalczać kaca alkoholem. Doprowadzi to do wytworzenia się jeszcze większej ilości szkodliwych dla organizmu substancji i jeszcze gorszego samopoczucia następnego dnia!

To szkodzi zdrowiu

Warto mieć świadomość, że na kaca nie ma magicznego eliksiru – pomóc może tylko czas, przy czym wyrównanie poziomu elektrolitów jest w tym procesie niezbędne; osoba cierpiąca na kaca musi poczekać na zakończenie oczyszczania organizmu z toksycznych produktów ubocznych metabolizmu alkoholu, na uzupełnienie nawodnienia, złagodzenie podrażnień tkanki oraz przywrócenie prawidłowych funkcji odpornościowych i aktywności mózgu.

Niektóre osoby przed pójściem spać, aby zminimalizować kaca, przyjmują np. leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (często paracetamol), trzeba jedna zdawać sobie sprawę, że połączenie alkoholu z paracetamolem może być toksyczne dla wątroby. „Podobnie jak alkohol, niektóre leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, w tym aspiryna i ibuprofen, mogą zwiększyć uwalnianie kwasów i podrażniać błonę śluzową żołądka. Należy zachować ostrożność podczas stosowania tych leków przed lub po spożyciu alkoholu” – podkreślają eksperci National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism w publikacji przetłumaczonej na język polski.

Najbardziej efektywnym sposobem na uniknięcie kaca i na niedoprowadzenie do zachwiania równowagi gospodarki wodno-elektrolitowej pozostaje zatem umiarkowane spożycie alkoholu lub jego unikanie.

Źródła

1. „Clinical practice. The syndrome of inappropriate antidiuresis”, „New England Journal of Medicine”, David H Ellison, Tomas Berl, 356(20), 2064–2072,
2. „Unhealthy alcohol use”, „New England Journal of Medicine”, Richard Saitz, 352(6), 596–607,
3. „Wpływ przewlekłego nadużywania alkoholu na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu”, Magdalena Boroń-Kaczmarska, Agnieszka Rajewska-Rager, „Postępy nauk medycznych” 2014,
4. „Zaburzenia somatyczne związane z używaniem alkoholu” [w:] „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu” pod red. Marcina Wojnara, Anna Klimkiewicz, PARPA, Warszawa 2017,
5. materiały https://www.niaaa.nih.gov/.