Skąd agresja u alkoholika?

Uzależnienie od alkoholu powoduje wiele problemów – najczęściej zaliczamy do nich trudności w związku, utratę pracy i pogorszenie sytuacji materialnej, a także problemy zdrowotne. Jest jednak jeszcze jedna rzecz, która towarzyszy alkoholikom – agresja. Dlaczego stanowi tak powszechny problem i z czego się bierze? Czy to właśnie alkohol ma największy wpływ na jej powstanie? Sprawdźmy!

Alkoholizm jako poważny problem społeczny

Na całym świecie ok. 2,3 miliarda osób sięga po alkohol. Średnia spożycia alkoholu w naszym kraju jest wyższa niż średnia europejska. Badania wskazują, że zmienił się model picia Polaków – w Polsce spożywa się mniej piwa niż dotychczas, wzrosło natomiast spożycie napojów spirytusowych oraz wina. Szacuje się, że nawet 3 mln Polaków pije alkohol ryzykownie albo szkodliwie.

Uzależnienie od alkoholu jest faktem mającym wpływ na liczne sfery życia. „Nadużywanie alkoholu wiąże się nie tylko z poważnymi problemami społecznymi i zdrowotnymi, ale powoduje także szkodliwe następstwa natury emocjonalnej i społeczno-ekonomicznej. Osoby uzależnione borykają się z problemami zdrowotnymi prowadzącymi do przedwczesnej śmierci. Dodatkowo nadużycie alkoholu ma także wpływ na członków rodziny, wśród których pojawiają się schorzenia psychosomatyczne oraz zaburzenia emocjonalne” – pisze Paulina Ledwójcik, autorka publikacji „Alkoholizm jako zjawisko patologiczne zagrażające bezpieczeństwu społecznemu”. Uzależnienie od alkoholu prowadzi najczęściej do rozwoju zachowań patologicznych, które można opisać jako zachowania destruktywne bądź autodestruktywne, sprzeczne z przyjętymi normami etycznymi. Do takich zachowań należy agresja.

Problemy społeczne wynikające z nadużywania alkoholu obejmują:

• sferę osobistą – wzrost agresywności oraz przemocy i związany z nimi rozpad bliskich więzi, drastyczne obniżenie się standardu egzystencji, trudności w kontach interpersonalnych;
• sferę zawodową – spadek kompetencji zawodowych, słabe wyniki, utrata wiarygodności, ryzyko zwolnienia;
• sferę prawną – naruszanie prawa, akty przemocy, popełnianie różnego rodzaju przestępstw oraz wykroczeń, samobójstwa.

Jak alkohol wpływa na zachowanie?

Alkohol jest substancją psychoaktywną, a jego nadużywanie uważa się za jeden z czynników sprzyjających wystąpieniu agresji. Wpływa na zachowanie oraz emocje, dlatego mówi się, że to „choroba myśli i uczuć”. Alkohol jest związkiem chemicznym, który szybko wchłania się z układu pokarmowego i zaczyna zmieniać metabolizm organizmu. W pierwszej kolejności oddziałuje on na wątrobę, w której jest rozkładany na mniej szkodliwe związki. Jeśli alkoholik spożywa trunki codziennie, wątroba ulega uszkodzeniu i nie jest w stanie rozłożyć całego przyjętego alkoholu. Jego resztki trafiają do krwiobiegu, a następnie do wszystkich narządów i komórek człowieka, w tym do mózgu. Powoduje to trudności w poruszaniu się, mówieniu, utrzymywaniu równowagi, ale nie tylko.

Alkohol wpływa również na neuroprzekaźniki, upośledzając postrzeganie rzeczywistości. Badania naukowe wykazały, że spożycie alkoholu oddziałuje na układ hamujący mózgu. Chodzi o kwas gamma-aminomasłowy (GABA), organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów, który pełni funkcję neuroprzekaźnika hamującego. Upojenie alkoholowe powoduje, że ma miejsce zahamowanie uczuciowości głębokiej. Utrudniona jest też analiza sytuacji. Po spożyciu alkoholu człowiek reaguje instynktownie, co przekłada się na wzrost drażliwości, impulsywności oraz właśnie agresywności. Zwolnione reakcje, luki w pamięci, poczucie zagrożenia wskazują, że praca części mózgu jest zaburzona. Wszystko to może doprowadzić do wystąpienia zachowań agresywnych, szczególnie w sytuacjach konfliktowych, które mogą nasilać negatywne emocje.

Dlaczego alkoholicy są agresywni?

Nie ulega wątpliwości, że problem z agresją u osób uzależnionych od alkoholu istnieje, statystyki jasno mówią, że możemy twierdzić, że alkohol wzmaga agresywne zachowania – zwłaszcza u osób, które wykazują tendencje do agresji albo mierzą się z różnego rodzaju problemami natury psychicznej.

Z czego jeszcze wynika agresywne zachowanie po alkoholu? Przede wszystkim z tego, że etanol zaburza percepcję i postrzeganie. Wpływa negatywnie na pracę mózgu, w wyniku czego człowiek często nie jest w stanie właściwie odczytać informacji albo dostrzega niebezpieczeństwo tam, gdzie tak naprawdę go nie ma. Problemem są też zachowania impulsywne, które najczęściej mają miejsce, gdy osoby pijane uznają, że zostały zaatakowane. Nie bez wpływu na agresywne zachowania mają hormony – częściej agresywne zachowania wykazują mężczyźni, którzy posiadają wysoki poziom testosteronu.

Alkohol działa szybko; skutki obecności alkoholu w organizmie pojawiają się zaledwie po 10 minutach po wypiciu pierwszej dawki. W przypadku nadużywania alkoholu uruchomione zostają różne mechanizmy sprzyjające zachowaniom agresywnym. Bezpośredni mechanizm to farmakologiczne oddziaływanie alkoholu związane ze spożyciem toksycznej substancji. Istnieją też inne hipotezy, np. hipoteza rozhamowania (osłabienie możliwości powstrzymywania działań nieagresywnych po spożyciu alkoholu), hipoteza pobudzenia (stymulowanie do zachowań agresywnych), hipoteza oczekiwania (wiedza i normy kulturowe dotyczące zachowania po alkoholu – świadomość spożycia jako usprawiedliwienie dla zachowań agresywnych oraz przemocowych) czy hipoteza uwagi (obniżenie pojemności uwagi, co przekłada się na odbieranie tylko najbardziej agresywnych bodźców).

Czy to wszystko? Niestety, nie. Agresja u osób regularnie spożywających alkohol może również wynikać z:

• braku zahamowań i zbyt dużej odwagi, która może prowokować do łamania reguł społecznych, a co za tym idzie – brania udziału w niepożądanych sytuacjach, gdzie agresja może okazać się w mniemaniu alkoholika jedynym sposobem na rozwiązanie konfliktu;
• traumatycznych wspomnień, np. z dzieciństwa, które uwydatniają się podczas spożycia alkoholu i których konsekwencją są właśnie zachowania agresywne;
• sytuacji życiowej, w jakiej znalazły się przez picie alkoholu w nadmiarze, jak np. utrata pracy, kryzys w związku czy problemy z prawem.

Co więcej, w przypadku zaawansowanego alkoholizmu problemy z agresją mogą występować również w wyniku uszkodzonego układu nerwowego.

Jaką formę może przyjąć agresja?

Agresja u alkoholika może przyjąć rozmaite formy. Nie mówimy wyłącznie o przemocy fizycznej. Wiele zależy od uwarunkowań ekonomicznych, przystosowania psychospołecznego czy indywidualnej reakcji na alkohol. Psychologowie wskazują kilka rodzajów agresji, które mogą mieć destrukcyjny wpływ na osoby bliskie. Do najczęściej występujących form agresji zaliczamy:

• agresja fizyczna – najczęściej u alkoholika przejawia się demolowaniem przestrzeni, jednak może przyjąć formę celowego uszkodzenia zdrowia danej osoby;
• agresja słowna – to kierowanie w stronę ofiary wyzwisk, kpin, gróźb, poniżeń. Osoba zaatakowana może w tym przypadku odczuwać ciągłe zagrożenie i doprowadzić do zachowań autodestrukcyjnych;
• agresja pasywna – jest najbardziej zawoalowaną formą agresji, polega ona na nieustającym umniejszaniu dokonań, czynności innej osoby. Może również przyjąć formę utrudniania funkcjonowania w pracy czy rodzinie przez ciągłą chęć atencji i zniechęcanie do jakiejkolwiek aktywności drugiej osoby;
• agresja wyobrażeniowa – jest zupełnie innym rodzajem agresji niż powyższe. Polega ona na tworzeniu scenariuszy, wymyślaniu i fantazjowaniu o przemocy fizycznej i poniżaniu psychicznym.

Przemoc w rodzinach alkoholowych

Z szacunków wynika, że ok. 4 mln Polaków żyje w rodzinach, w których alkohol prowadzi do przemocy, zaniedbań, demoralizacji. To potężny problem społeczny i prywatny. Paulina Ledwójcik zwraca uwagę, że „w rodzinach osób nadużywających alkohol często pojawia się przemoc. Szczególnie trudna sytuacja dotyczy dzieci, które są wychowywane w rodzinach z problemem alkoholowym, bowiem dotyka je wiele zagrożeń związanych z uzależnieniem rodzica”. Takie dzieci żyją w ciągłym stresie, co pociąga za sobą negatywne skutki dla ich rozwoju fizycznego. „Część młodych ludzi wynosi z domu nieakceptowane społecznie schematy zachowań oraz reakcji emocjonalnych, co w konsekwencji zakłóca ich funkcjonowanie w dorosłości. Mówi się wtedy o występowaniu Syndromu DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików). Powrót takiego dziecka do stabilności jest możliwy wyłącznie przy długotrwałej interwencji psychoterapeutycznej” – zauważa Ledwójcik.

Dzieci wychowywane w rodzinach alkoholowych mają niższe poczucie własnej wartości oraz obniżony szacunek do samych siebie. Mają też – w porównaniu do dzieci z rodzin niealkoholowych – więcej problemów zdrowotnych ze względu na obniżoną odporność i życie w ciągłym stresie.

Eksperci Niebieskiej Linii, Instytutu Psychologii Zdrowia, wyjaśniają, że nie jest prawdą, iż przemoc dotyczy tylko rodzin z tzw. marginesu społecznego. Gdy pojawia się alkohol, zachowania agresywne może przejawiać każdy pijący, niezależnie od wykształcenia, grupy społecznej czy sytuacji ekonomicznej, w jakiej się znajduje. „Alkoholizm nie jest przyczyną przemocy. Przyczyną przemocy są agresywne zachowania sprawcy. (…) Akt przemocy domowej rzadko jest jednorazowym incydentem. Jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że znowu się powtórzy” – alarmują specjaliści Niebieskiej Linii.

Trzeba przy tym pamiętać, że sytuacja, w której znajduje się osoba doświadczająca przemocy, jest bardzo bolesna. Z badań wynika, że ok. 80 proc. żon alkoholików doświadczyło różnego rodzaju przemocy ze strony nadużywającego alkoholu męża.

Jak reagować na agresję alkoholika i co zrobić, by pozbyć się problemu?

Niekontrolowana agresja może prowadzić do eskalacji przemocy. Mitem jest więc przekonanie, że przemoc w rodzinie to „prywatna sprawa” i nikt nie powinien się w to wtrącać. Jest dokładnie na odwrót! Żadna sytuacja, w której istnieje nawet niewielkie ryzyko utraty zdrowia lub życia, nie może być traktowana jako „prywatna”. Przemoc domowa to przestępstwo ścigane z urzędu, dlatego zawsze trzeba na nią reagować.

Osoby uzależnione często bagatelizują rozmiar krzywd wyrządzanych innym, szczególnie bliskim. Przerzucają też swoje zachowanie na ofiary („Sprowokował/a mnie”). Dwie kwestie nie ulegają wątpliwości – na zachowania agresywne nie może być zgody, a alkoholik – jako osoba chora – potrzebuje leczenia. Warto przy tym mieć świadomość, że zachowania agresywne mogą ujawnić się zarówno u pijących mężczyzn, jak i kobiet. Badania dowiodły, że u kobiet wraz ze wzrostem ilości spożywanego alkoholu istotnie wzrasta częstość zachowań o charakterze agresji fizycznej.

W poważnych przypadkach leczeniem musi zostać objęta cała rodzina dotknięta problemem alkoholowym (nawet gdy pije tylko jedna osoba); jedną z konsekwencji życia z osobą nadużywającą alkoholu może być wykształcenie się współuzależnienia, czyli formy przystosowania się do życia w długotrwałej, niszczącej, patologicznej sytuacji.

Jeżeli wiesz, że osoba w Twoim najbliższym towarzystwie ma problem z alkoholem i kontrolowaniem agresji w stanie spożycia, za wszelką cenę odradzaj mu picie. Niestety, bardzo często okaże się to bezowocne – w takiej sytuacji nie należy prowokować uzależnionego ani kreować jakichkolwiek sytuacji, które mogłyby doprowadzić do wybuchu agresji. Alkohol obniża próg wystąpienia zachowań agresywnych. Oznacza to, że pod wpływem alkoholu osoba pijąca potrzebuje mniej powodów, aby zachować się impulsywnie czy wręcz przemocowo, a kiedy taki powód już się pojawia, spożycie alkoholu wzmacnia reakcję agresywną.

Jak zwalczyć tego typu zachowania?

Niestety, nie jest to proste, a jedynym sposobem będzie terapia. Leczenie alkoholizmu jest czasochłonne, wymaga ogromnego zaangażowania i wsparcia osoby uzależnionej. Pierwszym krokiem powinno być przekonanie alkoholika do uczestnictwa w terapii. Kiedy już się to uda, należy być u jego boku bez względu na przeciwności – jeżeli jesteś osobą bliską, warto zapewnić mu stosowne wsparcie. Zależy od niego naprawdę dużo! Trzeba jednak przy tym podkreślić, że osoby uzależnionej nie można zmusić do leczenia – musi być to jej samodzielna decyzja i związana z nią konsekwencja, choć wsparcie bliskich w procesie zdrowienia jest nieocenione.

Proces zdrowienia polega na: akceptacji tego, czego nie można zmienić/ odwadze, by zmieniać to, co można zmienić/ mądrości, aby odróżnić jedno od drugiego. Leczenie uzależnienia od alkoholu to wielofalowy proces obejmujący m.in. detoksykację alkoholową, psychoterapię, farmakoterapię (pod postacią leków i/lub wszywek takich jak Esperal), uczestnictwo w klubach AA. W Polsce funkcjonują też punkty konsultacyjne, stowarzyszenia i kluby abstynenckie, telefony zaufania – te ostatnie stanowią wsparcie zarówno dla osób uzależnionych, jak i dla ich bliskich, którzy szukają pomocy. W procesie zdrowienia u osób mających skłonności agresywne bardzo pomocna może być technika self-reg, czyli metoda zarządzania stresem (samoregulacja). Chodzi o odczytywanie sygnałów, tzn. rozpoznanie własnych sygnałów stresu i nadanie im odpowiedniego znaczenia; zidentyfikowanie stresorów; redukcję stresu; uświadomienie sobie, że jest się zestresowanym – i dlaczego; wiedzę, co pomaga się uspokoić.

Pomocy najczęściej potrzebują też osoby współuzależnione. Skierowana jest do nich bezpłatna pomoc terapeutyczna oraz medyczna w placówkach terapii uzależnień i współuzależnienia.

Jesteś niepijącym alkoholikiem? Powstrzymaj się od picia!

Jeżeli należysz do osób uzależnionych od alkoholu i wykazujących agresję pod wpływem spożycia, powinieneś zrobić wszystko, aby pozostawać w abstynencji. Polecamy przede wszystkim kontaktowanie się w trudniejszych chwilach z osobami Ci bliskimi lub terapeutą. Ciekawą metodą pomocniczą może być też Esperal, który pozwoli Ci lepiej kontrolować swoje picie i przez dłuższy czas zachować abstynencję. Sprawdź, czym jest, jakie ma zalety i dlaczego warto stosować go w trakcie swojej walki z alkoholizmem. Wszelkie niezbędne informacje na ten temat znajdziesz na naszej stronie internetowej.

Źródła

1. „Agresja. Zjawisko, skutki, zapobieganie”, Bronisław Siemieniecki, Lidia Wiśniewska-Nogaj, Wioletta Kwiatkowska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020,
2. „Alkoholizm i jego następstwa”. Krystyna Zambrzycka, Katarzyna Krystyna Snarska, Cecylia Dolińska, Monika Chorąży, https://ppm.umb.edu.pl/,
3. „Alkoholizm i nadużywanie alkoholu: powszechny problem społeczny i zdrowotny XXI wieku”, Julia Dziukiewicz, [w:] „Problemy nauk społecznych, humanistycznych, ekonomicznych: konteksty i wyzwania”, Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego, s. 17–26,
4. „Alkohol to zawsze ryzyko”, https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2023/01/Alkohol-to-zawsze-ryzyko-broszura.pdf,
5. „Alkoholizm jako zjawisko patologiczne zagrażające bezpieczeństwu społecznemu”, Paulina Ledwójcik, Wojskowa Akademia Techniczna, Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, 31 (4) 2018,
6. „Picie alkoholu a agresja interpersonalna młodych dorosłych”, Katarzyna Kosińska-Dec, Irena Jelonkiewicz, Zakład Psychologii Klinicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Alkoholizm i Narkomania 2000, tom 13, nr 2, s. 223–233,
7. „Rodzinna tajemnica. Przemoc w rodzinach z problemem alkoholowym”, Zespół Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2021.