Delirium alkoholowe – co to jest i jak długo trwa?

Długotrwałe spożywanie alkoholu i nagłe przerwanie ciągu alkoholowego mogą wiązać się z licznymi, bardzo negatywnymi reakcjami organizmu. Tą zdecydowanie najgroźniejszą jest delirium alkoholowe, nazywane również białą gorączką alkoholową. Czym jest, jakie objawy mu towarzyszą i jak powinno wyglądać leczenie chorego? W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na wszystkie te pytania. Zapraszamy!

Alkoholowy zespół abstynencyjny

Głównym objawem uzależnienia od alkoholu jest utrata kontroli nad piciem. Osoba w nałogu ma coraz większe trudności z przerwaniem spożywania alkoholu, nie panuje nad tym, ile go wypija oraz w jakich sytuacjach. Charakterystyczne dla nałogu jest również występowanie zespołu abstynencyjnego, czyli objawów związanych z nagłym odstawieniem alkoholu. Występuje wtedy szereg zaburzeń somatycznych (mających związek z ciałem) oraz psychicznych. Objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego (AZA) mogą mieć różne nasilenie, od łagodnych nudności, zawrotów głowy czy uczucia niepokoju aż po delirium alkoholowe (łac. delirium tremens), stan, który występuje u ok. 5–30 proc. osób hospitalizowanych z powodu zespołu abstynencyjnego. AZA ma miejsce u tych uzależnionych, którzy nagle odstawią alkohol albo znacznie zmniejszą jego dawkę.

Czym jest delirium alkoholowe?

Liczne badania naukowe przeprowadzone wśród osób nadużywających alkoholu dowiodły, że fizyczne uzależnienie od tej substancji wiąże się z okresowo pojawiającymi się powikłaniami. Delirium alkoholowe to najgroźniejszy stan związany z odstawieniem alkoholu. Nazywany jest również majaczeniem alkoholowym, majaczeniem drżennym albo białą gorączką alkoholową. W łacinie deliro-delirare oznacza „poza torem”. Stan ten pierwszy raz opisany został już w I wieku.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 majaczenie alkoholowe występuje pod kodem F10.4 (jako zespół abstynencyjny z majaczeniem), natomiast w ICD-11 jest to kod 6C40. Delirium nieprzypadkowo znajduje się w tych klasyfikacjach – tak poważny stan wynikający z nadużywania alkoholu musi być odpowiednio zdiagnozowany i leczony, szczególnie że śmiertelność wynosi w tym przypadku ok. 6–8 proc.

W przeszłości termin ten używany był najczęściej w odniesieniu do zaburzeń psychicznych, którym towarzyszyła gorączka. Warto przy tym podkreślić, że delirium nie jest chorobą psychiczną, ale zespołem określonych objawów. Obecnie terminem tym określany jest stan mający miejsce w wyniku długotrwałego spożywania alkoholu oraz jego nagłego odstawienia. Według naukowców delirium jest stanem klinicznym, który charakteryzuje się nagłymi i impulsywnymi zaburzeniami o charakterze neurologicznym i umysłowym. Ograniczają one możliwość prawidłowego postrzegania otoczenia oraz upośledzają możliwość koncentracji i postrzegania. Objawy delirium tremens manifestują się jako skutek spadku poziomu alkoholu we krwi. Wcześniej występują nasilające się objawy zespołu abstynencyjnego. Drugiego lub trzeciego dnia wieczorem u osoby uzależnionej pojawiają się trudności w zasypianiu. Bywa, że chory nie śpi przez całą noc. Następnie w krótkim czasie rozwija się pełny obraz majaczenia.

Lekarze wyróżniają 3 rodzaje delirium

• majaczenie hiperaktywne – najczęściej łączy się z ekstremalnie zmiennymi nastrojami, agresją fizyczną i słowną, która jest tak nasilona, że trudno uspokoić pacjenta. Osoba uzależniona od alkoholu jest pobudzona, cechuje ją niepokój psychoruchowy, któremu towarzyszy lęk. Na tym etapie chory może biegać, uciekać przed wyimaginowanym niebezpieczeństwem, atakować osoby w swoim otoczeniu albo siebie. Do tego dochodzi dezorientacja w czasie i przestrzeni.
• majaczenie hipoaktywne – pacjent w tym przypadku jest bardzo spokojny oraz wycofany wręcz otępiały, jego reakcje na bodźce są spowolnione, zmniejszona jest aktywność psychoruchowa. W tym rodzaju delirium pojawia się stupor (osłupienie), czyli stan zaburzonej aktywności ruchowej, a osoba uzależniona staje się ospała. Może pojawić się też brak reakcji.
• majaczenie mieszane – najczęściej objawia się zaburzeniami świadomości i postrzegania, bez znaczących zmian w aktywności ruchowej. U tych chorych może wystąpić pobudzenie albo nadmierna senność. Faza hiperaktywna oraz hipoaktywna mogą manifestować się jedna po drugiej.

Majaczenie hiperaktywne rozpoznaje się najłatwiej ze względu na charakterystyczne objawy, podczas gdy majaczenie hipoaktywne bywa błędnie diagnozowane jako depresja lub demencja, szczególnie u osób w podeszłym wieku.

Objawy delirium

Delirium tremens wiąże się z bardzo nieprzyjemnymi objawami, które pojawiają się zwykle w ciągu 72 godzin od odstawienia alkoholu i trwają około 2-3 dni, choć u części uzależnionych delirium, w różnym stopniu, może trwać tygodnie czy wręcz miesiące.

Do najczęściej spotykanych objawów zaliczamy:

• znaczne pobudzenie, połączone z bardzo dużymi wahaniami nastroju;
• urojenia i omamy – zazwyczaj słuchowe oraz wzrokowe;
• odwrócony rytm snu (najsilniejsze pobudzenie pojawia się często w nocy);
• stan silnego, niczym nieuzasadnionego niepokoju;
• wysoką gorączkę połączoną z nadmierną potliwością i drgawkami;
• nudności i wymioty;
• drżenie mięśniowe;
• zwiększone ciśnienie tętnicze.

Z medycznego punktu widzenia obraz kliniczny majaczenia alkoholowego można podzielić na 4 grupy objawów, które mogą przybierać indywidualną postać. To jak silne będzie delirium, zależy od ogólnego stanu organizmu, wieku i ilości spożywanego alkoholu. Cechami klinicznymi delirium są:

1. pojawiające się silne zaburzenia świadomości, chrakteryzujące się zagubieniem, dezorientacją zarówno w czasie, jak i przestrzeni oraz zaburzonymi zdolnościami koncentracji;
2. zaburzenie czynności poznawczych, w tym przypadku najczęściej występują kłopoty z pamięcią, mową i wzrokiem, czyli tak zwane omamy;
3. dynamiczny rozwój objawów oraz szybko postępujący proces ich nasilenia;
4. bezpośrednie występowanie w przypadku zatrucia lub odstawienia substancji uzależniającej.

Za bardzo dobre narzędzie kliniczne przydatne w celu oceny nasilenia objawów alkoholowego zespołu abstynencyjnego uważany jest test CIWA-Ar (ang. Clinical Institute Withdrawal Assessment-Revised).

Objaw: pobudzenie. Ocena: 0-7. Przykład: normalne zachowanie; 7 – nieustannie demoluje otoczenie.

Objaw: lęk. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – bez lęku; 7 – ostry napad paniki.

Objaw: złudzenia i omamy słuchowe. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – nie występują; 7 – stałe omamy.

Objaw: zamącenie świadomości. Ocena: 0-4. Przykład: – zorientowany; 4 – zdezorientowany/

Objaw: bóle głowy. Ocena: 0 – nie występują; 7 – skrajne nasilenie.

Objaw: nudności/wymioty. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – nie występują; 7 – występują przez cały czas.

Objaw: napadowe poty. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – nie występują; 7 – zlewne poty.

Objaw: omamy dotykowe. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – nie występują; 7 – stałe omamy.

Objaw: drżenie. Ocena: 0-7. Przykład: 0 – nieobecne; 7 – bardzo nasilone.

Objaw: złudzenia i omamy wzrokowe. Ocena: 0-7. Przykład: – nie występują; 7 – stałe omamy.

W teście CIWA-Ar można uzyskać w sumie 67 punktów. Wynik powyżej 8-10 punktów wskazuje na objawy abstynencyjne o nasileniu od minimalnego do łagodnego; 10-15 punktów – umiarkowane objawy abstynencyjne (wyraźne wzbudzenie układu autonomicznego). Wynik powyżej 15 punktów wskazuje na poważne objawy abstynencyjne.

Dlaczego dochodzi do delirium?

Przyczyna jest bardzo prosta – regularne spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach powoduje, że organizm mówiąc kolokwialnie „przyzwyczaja się” do obecności substancji. Pojawiają się zmiany w układzie nerwowym (zwłaszcza w receptorach i neuroprzekaźnikach), co w momencie zaprzestania spożywania alkoholu wiąże się z reakcją organizmu. Jest nią właśnie biała gorączka, która przebiega często w gwałtowny sposób i wiąże się z dużym cierpieniem. Jej bagatelizowanie jest absolutnie niewskazane, ponieważ zagraża życiu, w związku z czym pacjent wymaga specjalistycznej pomocy.

Ryzyko pojawienia się gorączki alkoholowej wzrasta wraz z większą ilością spożywanego alkoholu, a o wiele bardziej narażone na nie, są osoby starsze, cierpiące na różnego rodzaju schorzenia przewlekłe oraz mające inne problemy, które wynikają z nadmiernego spożycia alkoholu, jak np. nabyte defekty morfologiczne mózgowia. Do wystąpienia delirium mogą przyczynić się zapalenie nerwów, zmieniony metabolizm mózgu, dysfunkcja naczyń mózgowych, zaburzenia pracy neuroprzekaźników czy zaburzenia połączeń sieci neuronalnej (procesy neurobiologiczne). Prowadzone od dawna badania wskazują ponadto na istniejące już wcześniej upośledzenie funkcji poznawczych jako czynnik predysponujący do wystąpienia majaczenia, a także urazy głowy, do których doszło w przeszłości. Do czynników ryzyka zalicza się też wysoką współchorobowość, upośledzenie wzroku i słuchu, stosowanie narkotyków, opioidów lub benzodiazepin, niewłaściwe odżywianie, depresję, niskie wykształcenie.

Wciąż nie jest jasne, dlaczego dochodzi do majaczenia wskutek odstawienia alkoholu. Prawdopodobnym wyjaśnieniem są zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, np. nagła zmiana utlenowania krwi.

Na łamach publikacji „Czynniki ryzyka majaczenia alkoholowego u osób leczonych stacjonarnie w Polsce z powodu uzależnienia od alkoholu” przeprowadzono analizę dokumentacji medycznej 1027 pacjentów hospitalizowanych w latach 2004-2005 na Oddziale Detoksykacyjnym oraz Odwykowym Szpitala Nowowiejskiego. Majaczenie alkoholowe w przeszłości potwierdziło 262 pacjentów, co stanowi 25,5 proc. 781 pacjentów hospitalizowano na oddziale detoksykacyjnym, a 246 na odwykowym. Mężczyźni stanowili 83,3 proc. pacjentów. Średni wiek wyniósł ok. 44 lat. Przeciętny wiek inicjacji alkoholowej wynosił 19,92 roku, a początku uzależnienia – 26,38 roku.

Leczenie delirium alkoholowego

Delirium alkoholowe jest przez lekarzy traktowane jako stan zagrożenia życia, ponieważ może doprowadzić między innymi do zapaści krążeniowo-oddechowej. Może również dojść do zatrzymania akcji serca, a nawet wylewu krwi do mózgu. Tak ekstremalne zaburzenia pracy organizmu mogą spowodować nieodwracalne zmiany w funkcjonowaniu organizmu. Z tego też względu powinno być leczone w warunkach szpitalnych, pod stałą opieką specjalistów. To bardzo ważne, zwłaszcza że u osoby uzależnionej od alkoholu organizm nie funkcjonuje prawidłowo (tak jak u osoby zdrowej), dlatego jej odporność jest zaniżona.

Leczenie, które powinno być ustalane indywidualnie w przypadku każdego pacjenta, polega przede wszystkim na podawaniu benzodiazepinów, dużych ilości witaminy B oraz innych leków, których celem jest złagodzenie symptomów (np. w przypadku drgawek podaje się leki przeciwdrgawkowe). W przypadku benzodiazepinów, których stosowanie w przypadku leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych uważa się za tzw. złoty standard, dostępnych jest kilka strategii dawkowania. Leki te działają przeciw lękowo, uspakajająco, przeciwdrgawkowo oraz nasennie; są to jedyne substancje, w przypadku których udowodniono zmniejszenie śmiertelności w przebiegu AZA, a także skuteczność w zapobieganiu powikłaniom AZA. Najczęściej stosuje się diazepam, lorazepam, oksazepam, klorazepat. Szczególną grupą są pacjenci z chorobami serca, u których należy wprowadzić intensywne leczenie.

Może się zdarzyć, że pomimo leczenia benzodiazepinami u chorego nadal utrzymywać się będą objawy psychotyczne. W takim wypadku włącza się lek przeciwpsychotyczny o dużej sile działania. Leków tych nie podaje się natomiast w przypadku niepowikłanych zespołów odstawienia.

Wśród witamin z grupy B szczególny nacisk kładzie się na suplementację tiaminą (witaminą B1), która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a której niedobór prowadzi do rozwoju encefalopatii Wernickego zwanej również encefalopatią alkoholową. Jest to ostry zespół objawów neurologicznych z nagłym początkiem, które występują u osób uzależnionych od alkoholu. Chorzy cierpią na zaburzenia świadomości, splątanie, oczopląs, porażenie mięśni okoruchowych, ataksję (tzw. niezborność ruchów).

U pacjentów, u których nie można podać leków doustnie (również ze względu na współwystępujące choroby), leki podaje się dożylnie lub domięśniowo.

Bardzo ważne jest nawadnianie pozajelitowe oraz wyrównanie niedoborów elektrolitów u chorego, zwłaszcza że pacjenci z delirium to często osoby niedożywione, nierzadko skrajnie.

Odpowiednie podejście lekarzy i szybka reakcja pozwolą ochronić zdrowie i życie pacjenta. Niestety, nieleczona biała gorączka może doprowadzić nawet do śmierci, dlatego też w przypadku przerwania ciągu alkoholowego i zauważenia pierwszych negatywnych objawów, warto natychmiast zgłosić się do szpitala.

Uwaga! Nie istnieją „domowe sposoby” leczenia delirium. Osoby z otoczenia chorego powinny zadbać o jego bezpieczeństwo przede wszystkim poprzez chronienie go przed urazem. Należy niezwłocznie wezwać pogotowie, nie podając pacjentowi na własną rękę żadnych leków ani substancji.

Masz problem z alkoholem? Podejmij natychmiastowe działanie!

Nadużywanie i przewlekłe spożywanie alkoholu prowadzą do licznych zmian w funkcjonowaniu organizmu, w tym w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym. Tych zmian nie widać „gołym okiem” – konsekwencje uwidaczniają się m.in. wskutek odstawienia alkoholu. Pamiętaj, że uzależnienie od alkoholu jest problemem, który może doprowadzić nie tylko do gorączki alkoholowej, ale również wielu innych poważnych problemów, które upośledzają wszystkie aspekty życia. Nadmiar spożywanych trunków niszczy narządy wewnętrzne, wpływa negatywnie na układ nerwowy i nie tylko. Destabilizuje również życie rodzinne, a jego konsekwencją są bardzo często problemy finansowe i społeczne.

Dlatego też niezbędne jest zawsze podjęcie stosownych kroków – przede wszystkim zapisania się na terapię oraz skorzystanie z pobocznych rozwiązań, które pozwolą pokonać nałóg, jak Esperal. Jedynym sposobem zapobiegania delirium i jego niebezpiecznym konsekwencjom jest zaprzestanie spożywania alkoholu. Nie czekaj więc, aż nałóg jeszcze bardziej nad Tobą zapanuje i zmień swoje życie – nigdy nie jest za późno, by dać sobie kolejną szansę. I wrócić do normalności, której tak bardzo potrzebujesz.

Źródła

1. „Farmakoterapia alkoholowych zespołów abstynencyjnych – zalecenia Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Sekcji Farmakoterapii Polskiego Towarzystwa Badań nad Uzależnieniami”, Paweł Mierzejewski, Przemysław Bieńkowski, Andrzej Jakubczyk, Jerzy Samochowiec, Andrzej Silczuk, Marcin Wojnar, „Psychiatria Polska”, 2022; 56(3): 433–452,
2. „Zespół abstynencyjny”, dr hab. n. med. Anna Klimkiewicz, https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/81278,zespol-abstynencyjny,
3. „Delirium. Rozpoznawanie, postępowanie terapeutyczne, zapobieganie”, Sabina Krupa, Edra Urban & Partner, Wrocław 2023,
4. „Diagnozowanie i leczenie stanów nagłych związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych”, David Baron i in., „Psychiatria po Dyplomie”, tom 7, nr 1, 2010,
5. „Problemy alkoholowe w praktyce lekarza rodzinnego”, Bohdan T. Woronowicz, „Medycyna Rodzinna”, 1/2022, zeszyt 17,
6. „Zespół majaczeniowy (delirium) u krytycznie chorych pacjentów na oddziale intensywnej terapii”, mgr Elżbieta Janiszewska, https://ptpaio.pl/dokumenty/81.pdf,
7. „Czynniki ryzyka majaczenia alkoholowego u osób leczonych stacjonarnie w Polsce z powodu uzależnienia od alkoholu”, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0867436116300232,
8. „Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu”, pod red. prof. Marcina Wojnara, PARPA 2017.