Dlaczego ludzie zaczynają pić?

Alkohol w naszej kulturze jest bardzo rozpowszechniony, a jego spożywanie uznawane jest przez wielu ludzi za coś normalnego. I oczywiście – w okazjonalnym spożyciu lampki wina czy drinka, np. podczas przyjęcia, nie ma niczego złego, jednak może doprowadzić do rozwoju uzależnienia, które zrujnowało już życie wielu osób. Dlaczego w ogóle ludzie zaczynają spożywać alkohol? Powodów jest kilka i warto przyjrzeć się każdemu z nich. Dzięki temu łatwiej zrozumiesz problem i będziesz mógł skuteczniej sobie z nim poradzić.

Najczęstsza przyczyna picia alkoholu

Alkohol powszechnie kojarzony jest z ulgą, rozprężeniem, relaksem, odpoczynkiem. Nieprzypadkowo więc, jak wynika z badań, jednym z najczęstszych powodów sięgania po napoje wyskokowe jest chęć zredukowania napięcia oraz poprawienie sobie samopoczucia. Alkohol działa bowiem jak środek uspokajający, który obniża aktywność ośrodkowego układu nerwowego, co może prowadzić do chwilowego uczucia odprężenia. Badania wskazują, że osoby, które doświadczają wysokiego poziomu stresu, częściej sięgają po alkohol w celu jego złagodzenia. Zgodnie z badaniami opublikowanymi w specjalistycznym czasopiśmie „Journal of Studies on Alcohol and Drugs” osoby z wyższym poziomem stresu mają większą tendencję do sięgania po alkohol jako po środek radzenia sobie z emocjami. Jest to powód, dla którego po alkohol sięgają zarówno osoby młode, jak i dojrzałe – choć przyczyn picia jest oczywiście dużo więcej.

Dlaczego młodzi ludzie zaczynają spożywać alkohol?

Początki z alkoholem bywają różne i mogą wynikać z wielu sytuacji w życiu młodego człowieka. Sporo zależy od tego, jakie wzorce dziecko wyniesie z domu, w jakie towarzystwo wpadnie i w jaki sposób będzie przechodziło bunt w okresie dojrzewania. Czemu ludzie zaczynają pić? Oto najczęstsze powody.

Bunt

Młodzieńczy bunt, który ma miejsce zwykle w wieku 12-20 lat, to często coś nieuniknionego, co wiąże się z dorastaniem młodego człowieka. W okresie pokwitania dochodzi do gwałtownych zmian zarówno w zakresie fizjologii, jak i psychologii, a dziecko, chcąc być dostrzeżone, może zachowywać się inaczej niż dotychczas. Np. właśnie sięgać po alkohol. Bunt zwykle oznacza też chęć wykroczenia poza ogólnie obowiązujące normy rodzinne oraz społeczne. Chcąc zaakcentować swoją niezależność oraz odrębność – przede wszystkim w relacjach z dorosłymi – młody człowiek może zacząć pić napoje wyskokowe. Taką „buntowniczą” postawę wzmacnia konflikt międzypokoleniowy przede wszystkim z rodzicami/opiekunami. Na szczęście bunt mija i grunt to podejść do niego w odpowiedni sposób. Jaki? O tym w dalszej części artykułu. Badania, które opublikowano w „Development and Psychopathology” dowodzą, że młodzież przechodząca okres buntu jest bardziej skłonna do picia alkoholu. Robi to, aby poczuć, że kontroluje swoje życie pomimo presji zewnętrznej, np. ze strony rodziny bądź szkoły.

Chęć akceptacji w grupie i potrzeba przynależności

Młody człowiek chce być lubiany i akceptowany przez rówieśników, to naturalna potrzeba. Niestety, często wybiera nie najlepszą drogę do osiągnięcia celu, np. poprzez zaimponowanie innym. Co więcej, czasami dziecko trafia w złe towarzystwo, np. starszych osób, u których picie alkoholu jest codziennością. W takiej sytuacji, by wciąż przynależeć do grupy, musi funkcjonować na narzuconych przez nią zasadach. Rówieśnicy mają bowiem ogromny wpływ na zachowania młodzieży, w tym na wybory dotyczące picia alkoholu. Jeśli po alkohol sięgają koledzy z klasy i/lub podwórka, najlepszy przyjaciel/przyjaciółka czy sympatia, młodej osobie trudno odmówić – świadoma, że w przeciwnym wypadku może zostać uznana za dziwną, nudną albo wręcz wykluczona z grupy rówieśniczej.

Cechy osobowe

Z młodzieńczym buntem oraz dojrzewaniem związane są pewne cechy charakteru takie jakie impulsywność, nerwowość, spadek samooceny, frustracja, labilność emocjonalna. Mogą one uwydatniać się w różnych okresach, wszystkie jednak zwiększają ryzyko zaangażowania się w zachowania ryzykowne, do których należy spożywanie alkoholu. Badania naukowe potwierdzają, że osoby wykazujące się impulsywnością oraz niestabilnością emocjonalną (szczególnie w okresie buntu młodzieńczego) po alkohol sięgają częściej.

Czerpanie wzorców od rodziców

Dziecko, które widzi alkohol na co dzień, może dojść do wniosku, że to nic złego. Albo sięgnie po niego, by poradzić sobie z trudami codziennego życia, np. w sytuacji, gdy jego rodzice są uzależnieni. Szczególnie dzieci małe uczą się przez naśladownictwo. Jeśli dorośli normalizują picie, dziecko uzna, że obecność alkoholu w domu i regularne „zaglądanie do kieliszka” jest normą. To Twoja postawa ma zasadniczy wpływ na funkcjonowanie Twojego dziecka, dlatego też dawaj mu najlepsze wzorce – wtedy ograniczysz ryzyko sięgnięcia przez nie po alkohol do minimum.

Problemy rodzinne

W niektórych przypadkach okres buntu młodzieńczego może zostać wyzwolony przez problemy rodzinne – takie jak konflikty z rodzicami, rozwody czy inne trudne sytuacje życiowe. Młodzież, która doświadcza takich trudności, może uznać alkohol za receptę na ucieczkę od problemów lub wyrażenie sprzeciwu wobec rodziców. Badania wskazują, że dzieci pochodzące z rodzin, w których panują napięcia, są bardziej narażone na eksperymentowanie z alkoholem i rozwój uzależnienia. To nie wszystko. Problemy rodzinne mogą skłonić dziecko do eksperymentowania z alkoholem niezależnie od buntu nastoletniego.

Lepsza zabawa

No i na koniec najprostszy powód – chęć dobrej zabawy. Młodzi ludzie, zwłaszcza w wieku nastoletnim, zaczynają coraz częściej spotykać się na różnego rodzaju domówkach ze znajomymi. Alkohol ułatwia dobrą zabawę, adaptację i pozwala zwalczyć nieśmiałość, dlatego też coraz częściej sięgają po niego nawet najmłodsi. Młodzież poszukuje nowych, intensywnych doświadczeń, a alkohol wydaje się na to idealną odpowiedzią. Badania naukowe wykazały, że osoby młodsze często sięgają po alkohol, żeby poczuć się pewniej, dobrze się bawić lub po prostu wyjść poza granice tego, co zostało im narzucone przez dorosłych.

Dlaczego dorośli zaczynają spożywać alkohol?

Po alkohol nie sięgają wyłącznie dzieci i młodzież. Problem alkoholizmu pojawić się może również w dorosłym życiu, pomimo, że wcześniej nie przejawiano zachowań, które mogłyby świadczyć o początkach choroby alkoholowej. Na to, że dorośli zaczynają nadużywać alkoholu, według badaczy wpływ mają 4 podstawowe czynniki.

1. Uwarunkowania społeczne – alkoholizm ma ścisły związek z obyczajami, tradycją, kulturą i postawami społecznymi wobec picia. Im bardziej tolerancyjne pod tym względem jest społeczeństwo oraz otoczenie, tym łatwiej sięgnąć po alkohol. Wpływ ma również łatwa dostępność trunków, ich niska cena oraz nieprzestrzeganie ograniczeń odnośnie do sprzedaży. Polska jest krajem o dużej tolerancji alkoholowej; alkohol towarzyszy wielu imprezom, przyjęciom oraz wydarzeniom. Badania pokazują, że osoby, które dorastają w środowisku, w którym picie jest powszechne, częściej same zaczynają go spożywać. Zjawisko to zostało opisane w magazynie „Addictive Behaviors”. Okazuje się, że młodsze osoby, które obserwują częste picie alkoholu w rodzinie lub w kręgu znajomych, są bardziej skłonne do naśladowania tych zachowań.
2. Czynniki psychologiczne – większość zachowań, które są widoczne u alkoholika, wynikają przede wszystkim z jego niedojrzałości emocjonalnej i psychicznej. Badania wykazują, że na chorobę alkoholową najczęściej zapadają osoby zaburzone, z zachowaniami antyspołecznymi, ze skłonnościami do agresji, introwertycy, nadwrażliwcy, a także ludzie cierpiący na depresję lub nerwicę. Są to psychologiczne czynniki zwiększonego ryzyka.
3. Wpływ uczuć – wiele osób sięgających po alkohol przyznaje, że robią to, aby poczuć się lepiej i zapełnić emocjonalną pustkę. Alkohol najczęściej daje im poczucie spokoju i wolności, ośmiela i daje siłę. Pozwala również poczuć się akceptowanym, przyjaznym i towarzyskim. Alkohol może być też „zagłuszaczem” złych myśli i uczuć. Może się więc zdarzyć, że dorosła osoba, która dotąd nie przejawiała przesadnego zainteresowania alkoholem, zacznie go pić w sytuacji kryzysu.
4. Czynniki biologiczne – alkoholizm może mieć podłoże genetyczne, szczególnie dotyczy to osób, które urodziły się z zespołem alkoholowym. Na skłonność do popadnięcia w uzależnienie ma również wiek, płeć, ogólny stan zdrowia, a nawet dieta.

Tak działa mózg

Warto na chwilę zatrzymać się przy czynnikach biologicznych. Nawiązując do wspomnianego już podłoża genetycznego, badania opublikowane w specjalistycznym magazynie „Archives of General Psychiatry” potwierdziły, że genetyka odgrywa ważną rolę w kształtowaniu podatności na uzależnienie od alkoholu; niektóre geny związane z jego metabolizowaniem mogą wpływać na to, jak silnie odczuwamy działanie alkoholu, co może z kolei wpływać na naszą tendencję do picia.

Spożywanie alkoholu pobudza również ośrodek nagrody w mózgu. Dochodzi wówczas do uwolnienia dopaminy, neurotransmitera związanego z uczuciem przyjemności i nagrody. Potwierdzają to badania, których wyniki opublikowano w czasopiśmie „Neuropharmacology” – alkohol aktywuje ścieżki dopaminergiczne, co powoduje uczucie euforii, lecz w dłuższym czasie może prowadzić do rozwoju uzależnienia.

Młodzi i dojrzali ludzie kojarzą spożywanie alkoholu z przyjemnym uczuciem. Substancje psychoaktywne, co prawda, początkowo wywołują dobre odczucia, ponieważ ich cząsteczki docierają do mózgu, gdzie oddzia­łują na jądro pół­le­żące i inne struk­tury. Jednak później mózg zaczyna… przeciwdziałać uwalnianiu dopaminy interpretowanemu jako przy­jem­ność lub moż­li­wość uzyskania przy­jem­no­ści. Ta kon­se­kwen­cja oka­zuje się siłą napę­dową i utrapieniem osób uza­leż­nio­nych, wywo­łuje bowiem chęć przy­ję­cia danej sub­stan­cji i utrwala zgubny nawyk. Dla­tego – jak pisze Judith Grisel, autorka książki „Nigdy dość. Mózg a uzależnienia” – naj­ważniej­sze prawo towarzyszące stosowaniu sub­stan­cji psy­cho­ak­tyw­nych brzmi: nie ma nic za darmo.

Co istotne, u dorosłych może uruchomić się podobny mechanizm co u młodzieży związany z potrzebą akceptacji czy przynależności do grupy. Presją do picia mogą stać się nowe znajomości, w tym bardzo często kontakty zawodowe/biznesowe.

Pierwsze oznaki „niezdrowego picia”

Jest kilka oznak tego, że spożywanie alkoholu nie jest normalne i może być groźne. Są to:

• coraz częstsze okazje do napicia się;
• alkohol postrzegany zaczyna być jako lekarstwo na złe samopoczucie;
• nerwowość, jeśli nie można napić się wtedy, kiedy było to zaplanowane;
• przeszkodą do picia przestaje być praca, czy domowe obowiązki;
• pogarszają się relacje z najbliższymi, ponieważ alkohol staje się ważniejszy;
• pojawiają się agresywne zachowania, szczególnie podczas poruszania tematu alkoholu,
• uwzględnianie w planie dnia wizyty w sklepie wyłącznie w celu zakupienia alkoholu,
• dochodzi do sprzeczek i kłótni z bliskimi, gdy ci zaczynają zwracać uwagę, że pijesz za dużo i za często,
• picie alkoholu staje się przymusem, koniecznością.

Alkohol to pułapka

Sęk w tym, że spożywanie napojów wysokoprocentowych niespodziewanie może przerodzić się w zachowanie ryzykowne, nie ma bowiem czegoś takiego jak „bezpieczna ilość alkoholu”. Co więcej, nierzadko o sięgnięciu po alkohol decyduje kilka czynników, które na siebie nachodzą – nie jeden. Ludzie zaczynają pić z różnych powodów, a wiele motywacji może być ze sobą powiązanych.

Problem alkoholowy dotyczy również najmłodszych!

Jak wynika z różnego rodzaju badań, coraz więcej dzieci w wieku 12-13 lat smakuje alkoholu, co może mieć duży wpływ na ich przyszłe życie. W takiej sytuacji należy poznać przyczynę problemu, bo tylko to pomoże w jego zrozumieniu.

Jeżeli jesteś rodzicem i Twoje dziecko sięga po alkohol, powinieneś z nim szczerze porozmawiać i wyjaśnić mu zgubny wpływ alkoholu na zdrowie i życie. Pamiętaj jednak, by rozmowa była przyjacielska i by stosować się do kilku reguł – zwłaszcza jeżeli Twoja latorośl przechodzi przez okres buntu. Mowa tu przede wszystkim o tym, by:

• wysłuchiwać punktu widzenia dziecka,
• być w stosunku do niego cierpliwym,
• nie krzyczeć, ale spokojnie wyjaśnić problem,
• uzasadniać swoje decyzje, również kary i nagrody,
• traktować nastolatka na równi ze sobą (podmiotowo), a nie stawiać się w roli kogoś, kto zawsze ma rację,
• rozładowywać napięcie, jeżeli problem wydaje się wyolbrzymiony,
• interesować się sprawami dziecka, ale nie kontrolować go 24 godziny na dobę,
• być stanowczym, ponieważ nastolatek może próbować Tobą manipulować,
• wyjaśniać dziecku zawiłe dla niego kwestie, nie pozostawiać go z wątpliwościami.

Co natomiast zrobić, gdy picie alkoholu wymyka się spod kontroli u osoby dorosłej?

Również w tym przypadku trzeba wykonać kilka niezbędnych kroków, do których należą:

Zrozumienie problemu

Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie, że picie alkoholu stało się problematyczne i należy je jak najszybciej przerwać – badania wskazują, że osoby, które są świadome swojego problemu z alkoholem, mają większą szansę na skuteczne wdrożenie terapii i zmianę zachowań.

Szukanie wsparcia

Człowiek nie jest samotną wyspą. A alkoholizm to choroba. Żeby wyjść z uzależnienia, należy zwrócić się do odpowiednich ludzi. W leczeniu mogą pomóc: psychoterapia, terapia motywacyjna, leczenie farmakologiczne (ustalone przez lekarza), mityngi AA.

Zmiana stylu życia

Jeśli picie alkoholu staje się ryzykowne, kluczowe jest unikanie sytuacji, które mogą sprzyjać piciu. Niekiedy może się to wiązać z koniecznością zmiany środowiska pracy. Niezbędne jest unikanie miejsc oraz osób przyczyniających się do picia ryzykownego, a także zmiana nawyków na zdrowe oraz rozwijanie pasji.

Terapia rodzinna

Uzależnienie od alkoholu wpływa nie tylko na osobę pijącą, ale również na rodzinę, dlatego terapia rodzinna może pomóc bliskim zrozumieć mechanizmy uzależnienia i nauczyć się, jak wspierać osobę uzależnioną w procesie leczenia.

Śledzenie postępów leczenia i uważność

Wychodzenie z choroby alkoholowej jest trudne, a nawroty są częste. Dlatego po rozpoczęciu leczenia ważne jest, aby regularnie monitorować postępy i kontynuować udział w terapiach i/lub grupach wsparcia. Nie należy też zniechęcać się po porażkach. Zdrowienie to ciężka praca wymagająca ogromnego wysiłku, warto jednak podjąć ten trud.

Źródła

1. „Nigdy dość. Mózg a uzależnienia”, Judith Grisel, wyd. Rebis 2020,
2. „Alcohol Use Disorder”, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism 2020,
3. „Behavioral Couple Therapy for Alcoholism and Drug Abuse”, O’Farrell, T. J., & Fals-Stewart, W. 2006,
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3658562/ ,
5. https://sciencedirect.com/journal/addictive-behaviors ,
6. https://jsad.com/