Wpływ alkoholu na wątrobę

Wątroba jest jednym z największych, najbardziej złożonych i najważniejszych organów w ciele człowieka. Wspomaga pracę całego organizmu, rozkłada toksyny, magazynuje składniki odżywcze, a do tego produkuje białka i enzymy niezbędne dla naszego zdrowia. Metabolizuje ona również alkohol, więc jest wyjątkowo podatna uszkodzenia spowodowane właśnie przez alkohol. Nawet kilka drinków może mieć szkodliwy wpływ na wątrobę, szczególnie kiedy spożywa się go z lekami.

Pomimo obserwowanej w niektórych częściach świata tendencji spadkowej w spożyciu alkoholu, jego konsumpcja nadal stanowi istotny problem zdrowotny. Alkohol pozostaje jedną z głównych przyczyn chorób wątroby, w tym stłuszczenia, zapalenia oraz najgroźniejszej wśród nich marskości. Wątroba, będąc głównym narządem odpowiedzialnym za metabolizm alkoholu, jest szczególnie narażona na jego toksyczne działanie.

Badania populacyjne wykazują zależność pomiędzy ilością spożywanego alkoholu a śmiertelnością z powodu alkoholowej choroby wątroby. Przykładowo, we Francji, gdzie spożycie alkoholu wynosi ok. 11 litrów na osobę rocznie, odnotowuje się ok. 14 zgonów na 100 tys. mieszkańców z powodu alkoholowej marskości wątroby. Dla porównania – w Stanach Zjednoczonych, przy spożyciu alkoholu na poziomie 7,5 litra na osobę, liczba ta wynosi ok. 8 zgonów na 100 tys. mieszkańców. W Polsce spożycie alkoholu na jednego mieszkańca kształtuje się na poziomie ok. 11,9 litra rocznie. Szacuje się, że w naszym kraju wskaźnik śmiertelności z powodu alkoholowej marskości wątroby wynosi ok. 16 zgonów na 100 tys. mieszkańców. Wyraźnie widać więc, że wyższe spożycie alkoholu wiąże się z wyższym wskaźnikiem zgonów z powodu tej choroby.

Dlaczego zdrowa wątroba jest tak ważna?

Wątroba jest największym gruczołem w organizmie człowieka i najważniejszym organem układu pokarmowego. Dzięki niej do naszej krwi nie przenikają toksyny oraz inne szkodliwe składniki przemiany materii. Dodatkowo magazynuje ona niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu składniki odżywcze oraz produkuje składniki budulcowe organizmu i enzymy. Najważniejsze funkcje wątroby to:

1. Funkcja detoksykacyjne – wątroba neutralizuje toksyny, w tym również alkohol, narkotyki czy leki. Następnie przekształca je w mocznik, który jest wydalany z organizmu. Jednocześnie neutralizuje, magazynuje i przechowuje substancje niebezpieczne dla organizmu np. środki chemiczne.
2. Funkcja magazynująca – wątroba wytwarza energię w wyniku przetwarzania węglowodanów w tłuszcze i glukozę. Nadmiar glukozy magazynowany jest w postaci glikogenu, który w razie potrzeby jest ponownie przekształcany w glukozę. W wątrobie produkowane i przechowywane jest również około 85% wszystkich białek organizmu. Magazynuje również witaminy (A, D, E, K), żelazo i białka osocza krwi.
3. Funkcja filtracyjna – wątroba odpowiada również za przetwarzanie zużytych lub zepsutych krwinek czerwonych, te które można ponownie wykorzystać, są magazynowe, a reszta wydalana. Wątroba syntezuje również mocznik – codziennie około 20% rozkładane jest właśnie w wątrobie.
4. Funkcja odpornościowa – ta funkcja pełniona jest częściowo, jednak wątroba filtruje antygeny, bakteria, grzyby, wirusy i pasożyty. Dzięki czemu zapobiega rozwijaniu się wielu chorób.

Jak alkohol wpływa na wątrobę?

Wątroba pełni bardzo wiele ważnych funkcji w ludzkim organizmie – jest odpowiedzialna między innymi za filtrowanie toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii, dzięki czemu nie dostają się one do naszej krwi. W przypadku nadmiernego spożycia alkoholu musi mierzyć się z dodatkowym, bardzo trudnym przeciwnikiem.

Mowa tutaj oczywiście o etanolu, który jest podstawą napojów alkoholowych i którego działanie ma wpływ na odurzające właściwości wysokoprocentowych trunków. Przyjmując go w większych ilościach, tylko niewielka część jest usuwana z organizmu przez układ moczowy i oddechowy. Reszta, w znacznej części, trafia do wątroby, gdzie jest metabolizowana. Najpierw etanol przekształcany jest w aldehyd octowy, a następnie w kwas octowy, który po uwolnieniu do krwioobiegu rozpada się na dwutlenek węgla i wodę. Szczególnie niebezpieczny jest ten pierwszy związek, uznawany za silnie trujący – to właśnie pod wpływem jego obecności w organizmie odczuwamy negatywne skutku picia alkoholu, które potocznie nazywane są kacem (a tak naprawdę to zatrucie alkoholem, z czego wiele osób nie zdaje sobie sprawy). „Metabolizm alkoholu nie podlega żadnym mechanizmom regulującym; zależy jedynie od aktywności szlaków enzymatycznych” – podkreślają autorzy pracy „Alkoholowa choroba wątroby w praktyce lekarskiej”.

I choć niewielkie ilości spożywanego sporadycznie alkoholu raczej nie będą szkodliwe, tak picie go w nadmiarze sprawia, że wątroba może nie radzić sobie z jego metabolizowaniem. A to może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji i nieodwracalnych zmian.

Od czego zależy szkodliwość alkoholu?

Wchłanianie alkoholu zaczyna się już w jamie ustnej, jednak główne miejsce jego absorpcji stanowi jelito cienkie (ok. 80 proc.) oraz żołądek (ok. 20 proc.) Alkohol ma natomiast wieloaspektowy negatywny wpływ na wątrobę, a ryzyko jej uszkodzenia zależy od wielu czynników, w tym od ilości i częstotliwości spożycia, a także indywidualnych predyspozycji.

• Płeć – badania wykazały, że kobiety są bardziej podatne na uszkodzenia wątroby spowodowane alkoholem niż mężczyźni. Wynika to z różnic w metabolizmie alkoholu w zależności od płci oraz od wrażliwości komórek wątrobowych na jego toksyczne działanie. Ryzyko rozwoju alkoholowej choroby wątroby zwiększają więcej niż 2 jednostki alkoholu wypijane dziennie przez mężczyznę oraz więcej niż 1 jednostka przez kobietę.
• Czynniki genetyczne – predyspozycje genetyczne mogą wpływać na indywidualną wrażliwość na toksyczne działanie alkoholu. Niektóre badania sugerują, że określone warianty genów mogą zwiększać ryzyko rozwoju chorób wątroby związanych z alkoholem.
• Wiek – starszy wiek może zwiększać ryzyko uszkodzenia wątroby związane z alkoholem, ponieważ wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do metabolizowania.
• Stan odżywienia – niedożywienie bądź nieprawidłowa, uboga w składniki odżywcze dieta mogą nasilać toksyczny wpływ alkoholu na wątrobę. Dzieje się tak, ponieważ niedostatek niezbędnych składników odżywczych osłabia mechanizmy obronne organizmu, co z kolei zwiększa podatność wątroby na uszkodzenia.
• Zaburzenia immunologiczne – nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego mogą przyczyniać się do większej podatności na uszkodzenia wątroby spowodowane alkoholem.
• Zwiększone wchłanianie żelaza – nadużywanie alkoholu może prowadzić do zwiększonego wchłaniania żelaza z pożywienia, co nasila procesy uszkodzenia wątroby.
• Współistniejące zakażenia wirusami hepatotropowymi – obecność wirusów takich jak wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby u osób spożywających alkohol. Interakcja między alkoholem a wirusem może prowadzić do szybszego postępowania degradacji wątroby.
• Model spożywania alkoholu – znaczenie ma nie tylko ilość wypijanego alkoholu, ale także sposób, w jaki go spożywamy. Badania wskazują, że regularne spożywanie nawet niewielkich ilości alkoholu może prowadzić do uszkodzenia wątroby.
• Stres oksydacyjny – metabolizm alkoholu prowadzi do powstawania reaktywnych form tlenu, które mogą uszkadzać komórki wątroby. Osoby z osłabionymi mechanizmami obrony antyoksydacyjnej są na te uszkodzenia bardziej narażone.

Etapy choroby wątroby

Nadmierne spożycie alkoholu może doprowadzić do bardzo poważnej choroby – wspomnianej już marskości wątroby. Aby do niej nie dopuścić, należy oczywiście zaprzestać picia wysokoprocentowych napojów w nadmiarze i obserwować to, co dzieje się z naszym organizmem. Jeszcze przed samą marskością wątroby człowiek otrzymuje bowiem dwa ostrzeżenia:

pierwszym etapem choroby wątroby jest jej stłuszczenie – w narządzie pojawia się nadmiar komórek tłuszczowych, które prowadzą do jego uszkodzenia (czasami objawiać się to może bólem pod prawym łukiem żebrowym). Stan ten może być odwracalny po zaprzestaniu spożywania alkoholu. Stłuszczenie wątroby zazwyczaj nie daje żadnych objawów klinicznych; w badaniu USG widać nieprawidłową strukturę narządu (wątroba o wzmożonej echogenieczności, wątroba hyperechogenna);

• drugim etapem choroby jest alkoholowe zapalenia wątroby – to uleczalna postać alkoholowej choroby wątroby. Oprócz bólu, chory może odczuwać nadmierne zmęczenie, osłabienie, wodobrzusze, a nawet cierpieć na żółtaczkę (jest to ostatni sygnał alarmowy – zaprzestanie picia może spowodować, że nie dojdzie do ostatniego stadium choroby). Nieleczone zapalenie może prowadzić do poważniejszych uszkodzeń w obrębie tego narządu. W badaniu klinicznym typowe jest powiększenie oraz tkliwość wątroby, natomiast w badaniach laboratoryjnych obserwuje się nieznaczne zwiększenie aktywności aminotransferaz ALT i AST.

Jeżeli pomimo tych znaczących sygnałów wciąż będziesz spożywać duże ilości alkoholu, może dojść do zwłóknienia oraz marskości wątroby. Jest to choroba, która powoduje, że wątroba przestaje spełniać swoje podstawowe funkcje, a co za tym idzie, organizm jest narażony na działanie toksyn w dużo większym stopniu. Marskość wątroby wiąże się z nieodwracalnym uszkodzeniem struktury tego narządu i upośledzeniem jego funkcji, choć początkowo marskość jest bezobjawowa. Jednak wraz z rozwojem choroby ujawniają się objawy związane z nadciśnieniem wrotnym wtórne do zaburzonego krążenia. Pojawiają się m.in. żylaki przełyku, trzonu i dna żołądka, tzw. głowa Meduzy (objaw brzuszny), wodobrzusze, obrzęki (które mogą maskować ubytek masy ciała). Chory odczuwa zmęczenie, jest wyniszczony i bardziej podatny na zmęczenie. A to tylko niektóre z objawów, które w znaczący sposób obniżają komfort życia.). W badaniach laboratoryjnych widoczne są liczne nieprawidłowości. W niebezpieczeństwie znajdują się układ nerwowy, przewód pokarmowy, układ krzepnięcia i nie tylko.

Jak uniknąć tych problemów?

Odpowiedź jest prosta – znacząco ograniczyć spożycie alkoholu albo całkowicie wykluczyć picie. Jest to bardzo istotne już na pierwszych etapach rozwoju choroby wątroby i pozwala na uniknięcie najpoważniejszych konsekwencji, a więc marskości wątroby. Tej choroby nie da się niestety cofnąć, ale przez brak spożycia alkoholu możesz ją wyrównać i normalnie żyć. „Odstawienie alkoholu i abstynencja jest podstawowym warunkiem zdrowienia pacjentów. Chorzy niedożywieni powinni otrzymywać odpowiednie leczenie żywieniowe uwzględniające zapotrzebowanie kaloryczne i konieczne ilości protein. W leczeniu alkoholowego zapalenia wątroby z powodzeniem stosuję się kortykosteroidy, głównie prednizolon. Alkoholowa marskość wątroby w stadium niewydolności wątroby może być wskazaniem do transplantacji wątroby” – tłumaczą autorzy publikacji „Wpływ alkoholu etylowego na proces rozwoju niewydolności wątroby u osób w wieku 18-40 lat”.

Jeśli spożywasz alkohol, warto przestrzegać zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), które wskazują, że bezpieczna dawka alkoholu nie istnieje, ale w praktyce niskie spożycie oznacza np. maksymalnie 10 g czystego alkoholu dziennie (ok. 250 ml piwa lub 100 ml wina).

Jak jeszcze chronić wątrobę?

Zdrowa dieta wspierająca wątrobę

• Błonnik – poprawia metabolizm tłuszczów i wspomaga usuwanie toksyn. Jego źródła to m.in. warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste.
• Antyoksydanty – chronią komórki wątroby przed uszkodzeniami. Znajdziesz je m.in. w owocach jagodowych, orzechach i zielonej herbacie.
• Nienasycone kwasy tłuszczowe – wspierają regenerację wątroby. Ich dobre źródła to oliwa z oliwek, awokado, tłuste ryby, stąd za optymalną uchodzi dieta śródziemnomorska.
• Unikanie przetworzonej żywności oraz cukru – nadmierne spożycie cukru oraz tłuszczów trans zwiększa ryzyko stłuszczenia wątroby.

Nawodnienie organizmu

• Wątroba potrzebuje wody do efektywnej detoksykacji, dlatego warto spożywać minimum 2 litry wody dziennie.
• Unikaj słodkich napojów gazowanych, które dodatkowo obciążają wątrobę.

Regularne badania wątroby

• Badanie enzymów wątrobowych (ALT, AST, GGT) pomaga w monitorowaniu funkcji wątroby.
• Osoby regularnie spożywające alkohol powinny wykonywać USG jamy brzusznej, aby kontrolować stan wątroby.

Suplementy wspomagające regenerację wątroby

• Sylimaryna (ostropest plamisty) – działa hepatoprotekcyjnie i wspiera regenerację komórek wątroby.
• Kwas alfa-liponowy – silny antyoksydant neutralizujący toksyny.
• N-acetylocysteina (NAC) – poprawia detoksykację wątroby.
• Fosfolipidy (np. lecytyna) – wspierają strukturę błon komórkowych hepatocytów.

Regularna aktywność fizyczna

• Ćwiczenia aerobowe i siłowe pomagają zmniejszyć ryzyko stłuszczenia wątroby oraz poprawiają metabolizm alkoholu.
• Regularna aktywność zmniejsza również stres oksydacyjny, który wpływa na rozwój chorób wątroby.

Ograniczenie leków hepatotoksycznych

• Niektóre leki, np. paracetamol, mogą obciążać wątrobę, zwłaszcza przy regularnym spożywaniu alkoholu.
• Warto skonsultować się z lekarzem przed stosowaniem leków o potencjalnie szkodliwym wpływie na wątrobę.

Unikanie toksyn środowiskowych

• Pestycydy, metale ciężkie oraz substancje chemiczne obecne w żywności mogą wpływać na zdrowie wątroby.
• Wybieraj ekologiczne produkty spożywcze, unikaj fast foodów, żywności przetworzonej, dbaj o zdrową dietę.

W przypadku osób uzależnionych radzimy leczenie – zastosowanie terapii i wszywki, by walka o lepsze jutro była skuteczniejsza i w ogóle możliwa.

Źródła

1. „Alkoholowa choroba wątroby w praktyce lekarskiej”, Monika Szymańska, Andrzej Prystupa, Agata Koprianiuk-Sowińska, Janusz Schabowski, Jerzy Mosiewicz, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, Tom 17, Nr 3, 148–154,
2. „Alkoholowe zapalenie wątroby”, Michael R. Lucey, Philippe Mathurin, Timothy R. Morgan, „The New England Journal of Medicine”, tłum. lek. Paweł Lesiak, 2009; 360:2758–69,
3. „Wpływ alkoholu etylowego na proces rozwoju niewydolności wątroby u osób w wieku 18-40 lat”, Jakub Pańszczyk, Tomasz Gańko, Grzegorz Gawrysiak, Wydział Medyczny Uczelni Łazarskiego w Warszawie, Review of Medical Practice, 2022; Vol. XXVIII, No. 1–2, s. 64–69,